Lucas Foglia – In het kielzog van de distelvlinder
Een heldenverhaal, met een hoofdrol voor een vlinder. In Vlindervlucht volgt de Amerikaanse fotograaf Lucas Foglia de distelvlinder op haar migratietocht, een reis van duizenden kilometers, die voert van Afrika tot ver in Scandinavië. Foglia fotografeert wat de vlinder onderweg tegenkomt, van landschappen tot mensen, en brengt daarbij maatschappelijke thema’s als klimaatverandering en vluchtelingen in beeld. De vlinders hebben niet veel last van klimaatverandering en vliegen vrij over de landgrenzen. Voor vluchtelingen, die dezelfde route afleggen, is dat wel anders. Vlindervlucht is te zien in Fotomuseum Den Haag tot en met 28 september.
Tekst Naomi Heidinga | Beeld Lucas Foglia
De distelvlinder is voor ons land geen onbeken – de, in de periode van mei tot september is de soort ook hier te zien. Bepaald geen nieuws onder de zon, de vlinder doet ons land al eeuwen aan, blijkt ook uit schilderijen gemaakt door kunstenaars in de zestiende en zeventiende eeuw. Vlinders werden destijds beschouwd als symbool van de schoonheid en de vergankelijk – heid van de natuur. Pas recentelijk heeft men de langere migratietocht van de vlinder vastgesteld. “In 1930 bestond het vermoeden van het bestaan van deze migratie wel,” aldus Foglia. “Maar sinds enkele jaren weet men het zeker.” Weten – schappelijk onderzoek heeft uitgewezen dat de vlinder in februari vertrekt vanaf de Afrikaanse graslanden richting het noorden, over de Sahara en de Middellandse Zee. De vlinder vliegt over de besneeuwde toppen van de Alpen tot ver in Scandinavië, om in september de terugtocht te aanvaarden. Een enorme reis, van zo’n 15 duizend kilometer, die in etappes door tien generaties van vlinders wordt vastgelegd. Het leven van een distelvlinder duurt ongeveer vijf weken, en haar vleugels gaan ongeveer 4000 kilometer mee. Onderweg legt de vlinder eitjes, waaruit de nieuwe generatie ontstaat, die het stokje overneemt.
Context
Onderweg zijn de vlinders op zoek naar nectar uit wilde bloemen. Door de klimaatverandering wisselt niet alleen het bloeiseizoen, maar ook de plekken waar de bloemen groeien. De vlinder moet zich daarom telkens aanpassen aan de omstandigheden, en nieuwe wegen zoeken.
Gelukkig gaat dat de vlinder relatief makkelijk af. Daarmee vertelt Foglia een verhaal van hoop, al laat hij ook de onverbloemde werkelijkheid zien. “Ik sluit mijn ogen niet voor de werkelijk – heid, maar zet het positieve tegenover het negatieve, om zo het verhaal context te geven.” Dat blijkt wel in zijn boek Constant Bloom, waarin hij ook foto’s opnam die hij in Nederland maakte. Een foto van een bewegwijzeringsbordje met AZC, gemaakt in Ter Apel en een foto van een boerenprotest op de Dam zorgen niet direct voor een ‘trots op Nederland-gevoel’. “Daarte – genover staat een foto van Ida die haar gerani – ums water geeft. Als de vlinders komen, dan is het een goede zomer, weet ze. Ik vind het een van de mooiste foto’s van de serie.”
Vluchtelingen
In 2021 begon Foglia aan dit project, en zocht hij contact met de wetenschappers die de migratie van de vlinder in kaart brengen. In Spanje en Italië maakte hij zijn eerste foto’s, van de vlinders en wetenschappers. In Italië kwam er een extra dimensie bij, geboren uit een toeval – lige ontmoeting. “In Italië kwam ik een fotograaf tegen die ik kende. Hij nodigde me uit voor een lunch en raadde me aan om in Florence, bij vrienden te verblijven. Daar werd ik hartelijk ontvangen, en mocht ik mee met een natuur – kamp voor kinderen, waar de kinderen van het stel aan meededen.” Ze gingen op zoek naar de vlinder, en onderweg smeerde een van de kinderen zijn gezicht vol as, om de tekening op de vleugels van de vlinder na te bootsen.” Hij portretteerde ook een aantal tieners, die hij in Tunesië tegenkwam. “Maanden later stak één van hen met een boot de Middellandse zee over, de dodelijkste migratieroute ter wereld, op zoek naar een beter leven. Hij kwam terecht in Italië en vroeg me of de vlinders de oversteek ook veilig hadden gemaakt.”
Tijd voor het leven
Foglia reisde voor Vlindervlucht door zeventien landen. “Voor dit project gebruik ik voor het eerst een ander perspectief. Hiervoor verbeeldde ik de natuur vanuit het perspectief van mensen, maar bij dit project doe ik het andersom.” Als je de foto’s op zijn website ziet, krijg je het idee dat hij een nomadisch bestaan leeft, maar dat is niet zo, garandeert hij. “Ik vind een goede balans tussen reizen en ergens geworteld zijn heel belangrijk.” Hij woont nu in Berlijn, samen met zijn vriendin die hij tijdens dit project heeft leren kennen. “Ik heb mijn relatie aan dit project te danken.”
Tijdens zijn reizen neemt hij de tijd voor het leven, zoals hij het noemt. Dat betekent open staan voor ontmoetingen, en regelmatig een verfrissende duik in de golven. “Ik houd van de zee, ik groeide vlak aan de kust op.” Onderweg maakt hij vrienden, soms voor het leven. Het is niet moeilijk voor te stellen dat Foglia makkelijk contact maakt. Hij komt rustig en vreedzaam over, en kiest zijn woorden met aandacht. “Ik kom graag in contact met mensen, ook mensen met een ander wereldbeeld dan de mijne. Ik probeer mensen niet te veroordelen, maar stel vragen om erachter te komen waarom iemand zo denkt. Voor een ieder is zijn of haar visie volkomen logisch, maar voor de ander vraagt het een bereidheid om moeite doen om deze te begrijpen. Vervolgens vertel ik hoe ik tegen zaken aan kijk. Zo ontstaat een gesprek en alleen dan kom je dichterbij elkaar.”
Volgende generatie
Foglia vindt het interessant om te zien hoe mensen op zijn expositie en boek reageren. Wat men eruit pikt, verschilt per land. “In Nederland is momenteel sprake van droogte, daarom kreeg ik waarschijnlijk veel vragen over de klimaat – verandering. Ook de vluchtelingencrisis is hier een belangrijk thema, ook daar werden vragen over gesteld. In New York ging het vooral over de samenhang tussen verschillende ecosystemen op onze planeet en het belang van een verbon – den natuur. In Taiwan was familie een belang – rijk thema. Het eerste werk van de serie verkocht ik aan een zakenman, die het bedrijf overnam van zijn vader. Hij identificeerde zichzelf met de volgende generatie vlinders.”
Dit artikel verscheen in Pf #4 van 2025. Persbeeld via Fotomuseum Den Haag.