Family of Man
THE FAMILY OF MAN
Er zijn niet veel fototentoonstellingen die op de Memory of the World lijst van Unesco staan, maar The Family of Man staat erop en dat is een indicatie hoe belangrijk deze unieke en historische tentoonstelling is. In 1955 bedacht Edward Steichen, toenmalig conservator van the Museum of Modern Art de mega tentoonstelling als een antwoord op de verschrikkingen van de Tweede Wereldoorlog.
De beroemde slogan waarmee de Family of Man werd gepropageerd was: De mens aan de mensheid uitleggen. Maar dat was het niet alleen. Het was een manifest voor de vrede na de 2e wereldoorlog. De tentoonstelling trok wereldwijd meer dan tien miljoen bezoekers.
Er werd werk gekozen van 273 fotografen waaronder Robert Capa, Henri Cartier-Bresson, Dorothea Lange, Robert Doisneau, August Sander en Ansel Adams, en ook onze Nederlandse held Ed van der Elsken.
De foto’s laten het leven zien van de ‘mens op aarde’, alles keurig verdeeld in de categorieën van het leven, zoals geboorte, eten en drinken, arbeid, liefde, vermaak en de dood. Het bijzondere, en daarmee ook het meest bekritiseerde van de tentoonstelling was dat de foto’s uit alle streken van de wereld kwamen. Zo kun je de geboorte uitgebeeld zien in Afrika of uit Europa, kun je mensen zien genieten van het leven met de luxe van het stadsleven van Amerika, maar ook met de simpelheid van het leven op het platteland van een land in Zuid-Amerika.
Roland Barthes in 1957 schreef over de Family of Man in zijn boek Mythologies. Hij schreef dat de tentoonstelling een mythe van de menselijke, wereldwijde gemeenschap in stand hield door enerzijds alle verscheidenheid in het leven op aarde aan te duiden en er vervolgens op een magische wijze een eenheid in de leggen en dat met wijze teksten uit diverse religies. “De mens wordt geboren, werkt, lacht, en sterft overal op dezelfde manier, en als er zich hierbij een etnische bijzonderheid voordoet, dan probeert men toch een onderliggende natuur te ontdekken.”
De crux lag er bij Barthes in dat het natuurlijke, en dus onveranderlijke altijd onder het historische en veranderlijke aspect werd geplaatst. En dat is nu precies waardoor de tentoonstelling volgens hem nietszeggend werd. Want als je het historische uit de belangrijke gebeurtenissen van het leven weghaalt, wordt het zo universeel dat het slechts een tautologie wordt.
Fred Turner legt in zijn essay uit dat de Family of Man vaker onder vuur heeft gelegen en dat het zelfs werd gezien als een vorm van Amerikaans beeld imperialisme, maar hij verdedigt de tentoonstelling door uit te leggen dat Steichen een antwoord wilde formuleren op de totalitaire staten die de informatie van boven af dirigeerden. De zeer heterogene Family of Man, ontstaan door een netwerk van vele fotografen met alle een verschillende visie was uitermate democratisch. De tentoonstelling wilde in het tijdperk van de koude oorlog een tolerante visie op de maatschappij geven. Turner: “De Family of Man wilde een nieuwe diverse en meer tolerante visie van de Verenigde Sten en van de wereld laten zien op een manier waarop de intellectuele en emotionele onafhankelijkheid van de kijker werd gestimuleerd.”
In 1994 werd de complete tentoonstelling overgebracht naar Clervaux in Luxemburg, waar het tot op heden permanent verblijft. Ik was er voor het eerst in 1995, net een jaar nadat het voor het eerst open ging. In de loop der jaren had het museum een dermate grote slijtage geconstateerd aan de foto’s dat werd besloten tot een grondige renovatie. Van 2010 tot 2013 werd de tentoonstelling gedemonteerd, compleet gerestaureerd en weer opnieuw opgehangen op een andere manier dan het oorspronkelijk hing. Het is bijzonder dat men niet gekozen heeft om de foto’s opnieuw, via de inktjettechniek af te drukken, maar de beschouwen als unicaten die gekoesterd moeten worden. Daarom hangen ook nu nog de oorspronkelijke barietafdrukken uit de jaren 50 in het kasteel van Clervaux. Vanwege de grote kwetsbaarheid van de afdrukken heeft men besloten om de foto’s nu traditioneel op een muur op te hangen en niet meer, zoals oorspronkelijk bedacht was als een stellage in de ruimte. Op zich is dat wel jammer want de oorspronkelijke aanpak was zijn tijd ver vooruit en was dynamisch om te zien. Deze manier van opstellen is alleen gehandhaafd bij de familieportretten van Amerikaanse en Afrikaanse families.
Dat het gedachtegoed van de Family of Man nog steeds springlevend is bewijst de internationale conferentie die afgelopen juni in het kasteel werd gehouden. Met op de achtergrond de oplopende spanning tussen Rusland en het Westen wilde de conferentie onderzoeken welke rol een artistiek antwoord hierop zou kunnen zijn. Het is denk ik ook niet meer van deze tijd om de aloude kritiek van Barthes maar te blijven herhalen als een versleten mantra, maar te kijken naar de emotionele waarde die het nog steeds kan hebben voor de huidige bezoeker en dan kan blijken dat de aanpak van Steichen nog steeds een grote waarde kan hebben. Een poging tot een positieve verbindende berichtgeving in de fotografie is bij voorbaat al verdacht, terwijl kritische fotografie die de ellende van de wereld toont zoals bijvoorbeeld de WPP toch ook niet altijd het gewenste effect van de betrokkenheid bij de wereld genereert.
Meer informatie
Officiële website: http://www.steichencollections.lu/en/the-family-of-man
Discussie:
http://japanfocus.org/-john-o_brian/2816/article.html
http://fredturner.stanford.edu/wp-content/uploads/Turner-Family-of-Man-PC-24.11.pdf
conferentie: http://www.steichencollections.lu/_dbfiles/lacentrale_files/100/195/FOM%20Symposium%2019-20.06_Program.pdf