AI – De toekomst of het einde van de fotografie?
AI, Artificial Intelligence, ontwikkelt zich op dit moment in een razend tempo. Wie fotografeert met een smartphone of opnames bewerkt maakt er vermoedelijk al volop gebruik van. Met AI kunnen echter ook bijzondere beelden worden gemaakt zonder camera. Is AI nu een geweldige aanvulling op de fotografische mogelijkheden, of openen we hiermee een doos van Pandora die fotografie binnen een paar jaar irrelevant maakt?
Tekst en beeld: Jan Paul Mioulet
Bijschrift foto’s: Outcropping is het vergroten van de achtergrond in Photoshop Beta, inmiddels in versie 25.1. Om een weids landschap nog weidser te maken, kan simpel het canvas worden vergroot met het Crop-gereedschap en de lege ruimte worden opgevuld met het commando Generative Fill. Dankzij AI wordt zo een extra stukje Schots hoogland fotorealistisch aan de opname toegevoegd en het kan moeiteloos in iedere richting worden herhaald. Dit lijkt nog steeds een foto, maar is het dat ook nog?
Al jarenlang wordt er gespeculeerd over de (onbegrensde) mogelijkheden van AI. Dat staat voor Artificial Intelligence ofwel kunstmatige intelligentie. Met programma’s als ChapGPT voor tekst en Midjourney en Dall-E 2 voor beeld kan er inmiddels wel van een doorbraak gesproken worden. De programma’s zijn voor iedereen toegankelijk en genereren met een beetje input complete teksten of beelden van een redelijke tot soms verrassend goede kwaliteit. Met de sneltreinvaart waarmee deze programma’s zijn opgekomen en zich ontwikkelen, lijken de mogelijkheden voor de nabije toekomst eindeloos. Beeldmakers, kunstenaars en artdirectors staan te trappelen om die toekomst te omarmen, maar wat betekent de opkomst van AI voor fotografen?
Generatieve AI
Programma’s zoals Dall-E 2 en Midjourney maken wat ‘generatieve’ AI genoemd wordt. Het is dus software die in staat is om met alleen wat tekstinput een volledig beeld te genereren. Dat is het ene uiterste van het AI-spectrum. Dit soort programma’s kunnen mogelijk een deel van het werk van fotografen overnemen. Dan gaat het niet om een portretfoto van een bekende Nederlander, pers- en oorlogsfotografie of een bruidsreportage. Dat zijn onderwerpen waarbij authenticiteit belangrijk is en daar moet nog steeds een fotograaf aan te pas komen.
Generatieve AI kan in de toekomst wel een uitkomst zijn voor kunstenaars die concepten om willen zetten in beeld of artdirectors van reclamebureaus die gewoon een lekker beeld in een uiting willen hebben. Die hoeven met dit soort software geen zoekopdrachten meer te geven aan websites met stockfotografie, maar kunnen zelf het beeld laten samenstellen en aanpassen in een AI-programma. Copyrightvrij en met verzonnen gebouwen en mensen, dus zonder gedoe met rechten en daarmee gepaard gaande kosten. De resultaten zijn tot nu toe vaak nog niet perfect en de resolutie is nog niet hoog, maar de ontwikkeling gaat hard en daarmee kan mogelijk wel een deel van het werk van fotografen gaan verdwijnen of veranderen. Aan de andere kant van het AI-spectrum zit de software die beelden analyseert en fotografen helpt om opnames te optimaliseren. Smartphones gebruiken de mogelijkheden van dit soort software al enige tijd en ook in de laatste versies van de meeste beeldbewerkingsprogramma’s zitten steeds meer functies die gebruik maken van AI.
Van Iphone tot Photoshop: zo was AI er al
Veel fotografen realiseren zich waarschijnlijk niet of nauwelijks hoeveel gebruik ze misschien al maken van AI-functies. Smartphones gebruiken al langere tijd machine learning en AI voor het herkennen van onderwerpen en objecten. Hierdoor kunnen ze goede maskers maken voor HDR-toepassingen of bijvoorbeeld het verzachten van achtergronden om het teveel aan scherptediepte bij portretten weg te werken.
Ook functies die portretten verbeteren door huid te verzachten en ogen te verscherpen maken hier gebruik van. AI wordt niet alleen gebruikt in smartphone camera’s om er tekortkomingen op het gebied van dynamisch bereik, ruis of bokeh mee te compenseren. De iPhone14 Pro Max kan bijvoorbeeld automatisch tijdens het filmen de scherpte verleggen van de ene naar de andere persoon als de eerste zijn hoofd naar de tweede draait.
AI in kleinbeeldcamera’s
AI is ook steeds meer te vinden in serieuze kleinbeeldcamera’s. Zo beschikken de nieuwste Sony camera’s over een AI-chip die de autofocus van de camera helpt om onderwerpen te herkennen en hierop scherp te stellen. AI is inmiddels ook niet meer uit software voor beeldbewerking weg te denken. Programma’s als Topaz en Zoner gebruiken AI-technologie voor het analyseren van het beeld om bijvoorbeeld ruis weg te werken en beeld te verscherpen. In de laatste versies van Photoshop en Lightroom zit ook de nodig AI technologie verwerkt in bijvoorbeeld de nieuwe Denoise functie en het nieuwe Remove gereedschap waar we in het vorige nummer al over schreven. Met het Remove gereedschap kunnen – waar nodig – lokale problemen in beeld worden aangepakt. Dat is niet alleen handig voor het wegwerken van lantaarnpalen, maar ook voor het verwijderen van lichtvlekken bij opnames in tegenlicht.
Met ruisonderdrukking op basis van AI is het mogelijk om met camera’s met oudere of kleinere sensoren opnames bij weinig licht te maken die er uitzien alsof ze met nieuwere camera’s met betere sensoren zijn genomen. Met de nieuwste camera’s zorgt dat voor vrijwel ruisvrije opnames bij hele hoge gevoeligheden. Wie houdt daar nou niet van? Een programma als Topaz Photo AI maakt zelfs zoveel gebruik van AI technologie dat ze dat in de naam willen benadrukken. Heel recent is versie 2.0 van dit programma verschenen met nog nieuwe Adjust Light en Balance Color gereedschappen op AI basis en verbeterde verscherping en raw-verwerking. Topaz Photo AI 2.0 kan ook als plug-in in Photoshop worden gebruikt.
AI als prima hulpmiddel
Zoals fotografie een deel van de functie van de schilderkunst heeft overgenomen waar het gaat om vastleggen van personen, landschappen of gebeurtenissen, zo zal AI een deel van de fotografie gaan overnemen waar het gaat om het verbeelden van ideeën en concepten. Maar met de komst van de fotografie is schilderen als kunstuiting niet verdwenen en met de komst van AI zal ook fotografie natuurlijk niet verdwijnen.
AI is al een nuttige aanvulling op de gereedschapskist van veel fotografen en in de toekomst zullen er meer toepassingen komen. Natuurlijk is het gemakkelijk om met AI beelden te creëren die als kunstmatig, nep, overdreven en zielloos ervaren kunnen worden. Maar dat is ook al jaren mogelijk met Photoshop en Instagram filters. Dat zal niet veranderen. Daar staat tegenover dat AI ook een prima hulpmiddel kan zijn om goede, creatieve ideeën te verwezenlijken. En uiteindelijk is daar toch weer een persoon voor nodig van vlees en bloed in plaats van een kastje met chips en algoritmes. De discussie die zeker door de opkomst van AI wel scherper gevoerd zal moeten worden is: wat is de kern van fotografie, en waar houdt fotografie op en begint een andere vorm van beeld maken?