Afscheid van de kinderjaren
In GIRL toont fotografe Elizabeth Koetje het opgroeien van een jong meisje (4 jaar) tot haar vroege tienerjaren. De foto’s, gemaakt in een periode van acht jaar, tonen een meisje in lege landschappen, van natuurlijke omgevingen tot stadse taferelen. De romantische beelden roepen gevoelens op van eenzaamheid, maar ook van ontdekking, vrijheid en avontuur. Het meisje in de foto’s is haar dochter, Emma Jo. Het fotoboek is daarom tegelijkertijd een familiealbum. Met het album neemt Koetje afscheid van een periode. Haar dochter wordt snel volwassen.
Koetje is geboren in de jaren zeventig en groeit op in Pretoria, Zuid-Afrika. “Ik heb een heerlijke jeugd gehad. We woonden aan de voet van een heuvel. Bijna elke dag klom ik de heuvel op, die een prachtig uitzicht bood over de stad. Ik beleefde dagelijks avonturen in de natuur. De Zuid-Afrikaanse natuur kent een enorme verscheidenheid aan flora en fauna. Ik herinner me de prachtigste kleuren. Op mijn pad kwam ik regelmatig slangen en spinnen tegen.” Koetje is een nakomertje. “Mijn ouders hadden beide kinderen uit een eerder huwelijk. Mijn moeder had drie kinderen, mijn vader vier. Toen ik werd geboren, was de jongste achttien jaar. Ze waren bijna allemaal het huis al uit. Ik voelde me daarom enigst kind.”
Vrijheid
Koetje is als kind op zichzelf. Ze vermaakt zich prima in haar eentje. “Van mijn ouders kreeg ik enorm veel vrijheid. Ik liep alleen naar school, ging alleen op de fiets naar vrienden en bleef tot ver nadat het donker was geworden van huis. Ik vertelde mijn ouders bijna nooit waar ik naar toe ging of wat ik ging doen. Mijn ouders vonden dat geen probleem, zij hadden nooit het idee dat ik gevaar liep.”
Illusie van veiligheid
Het is de tijd van de apartheid. Witte families leven een bevoorrecht leven. Gevaar bestaat niet, althans, niet in de eigen omgeving. In haar jeugd staat Koetje nooit stil bij mogelijk gevaar. Tot een vreselijke gebeurtenis aan het einde van haar tienerjaren. Zes meisjes uit Pretoria worden vermist. Na een wilde achtervolging slaat de vermoedelijke dader de hand aan zichzelf. De meisjes worden nooit gevonden. De gebeurtenis maakt een grote indruk op Koetje. Het maakt een einde aan de illusie van veiligheid. “Natuurlijk gebeurden er voor die tijd ook vreselijke dingen met kinderen. Mensen die kinderen kwaad doen bestaan sinds het begin der tijden. Maar in de jaren daarvoor werd het niet zo breed uitgemeten in de media.”
Betonnen speelplaats
De gebeurtenis tekent haar moederschap. Haar zwangerschap komt onverwacht. Haar dochter wordt geboren in Afrika. Na enkele jaren besluit ze samen met haar man, een jazzartiest, te verhuizen naar Amsterdam. Met de hoop op een beter leven – als artiest en kunstenaar is het lastig om de kost te verdienen in Zuid-Afrika. Ook willen ze hun dochter een kans op een goede toekomst bieden. “Het onderwijs was hier beter.” Daarmee is het lot van haar dochter bezegeld. Ze krijgt een compleet andere jeugd dan de fotografe. “Ik heb mijn dochter opgevoed in een drukke, overbevolkte stad. In vergelijking daarmee lijkt de harde Afrikaanse bush een paradijs. In plaats van de natuur als speeltuin moest mijn dochter het doen met een klein appartement en betonnen speelplaats met glijbaan en schommel.”
Kwetsbaar of moedig?
Het idee voor een fotoserie over haar dochter komt al snel in Koetje op. “Vanaf de tijd dat kinderen gaan kruipen, doen ze hun best om bij je vandaan te gaan. Dat beeld van een kind dat de wereld ontdekt, avonturen aangaat, sprak me aan.” Daarom fotografeert Koetje haar dochter op verschillende plekken. Tijdens vakanties en uitjes. Altijd zet ze haar dochter alleen, eenzaam in het landschap, een enigst kind. “Je kunt de foto’s op verschillende manieren bekijken. Of je ziet een kind dat er kwetsbaar uitziet, of je ziet een moedig kind, vol zelfvertrouwen.” Met de foto’s wil ze de kijker laten nadenken over onze maatschappij. “Het voelt raar, een kind alleen in een landschap. Voor ons gevoel kan het niet, een kind alleen. Maar waarom niet? Dat geeft te denken over onze maatschappij.”
Waar Koetje als kind de ruimte krijgt om alleen de wereld te ontdekken, gaat dat voor haar dochter niet op. “Ik heb haar nooit alleen op straat gelaten. Bracht haar overal naartoe.” Zelfs als haar dochter naar de middelbare school gaat, maakt Koetje tijd vrij om haar dochter te brengen en te halen. Daar komt ze echter snel van terug. Haar dochter zit er niet meer op te wachten. Het tijd is om haar dochter los te laten.
Twijfels
Nu haar dochter verandert en ze als moeder een andere rol krijgt, vindt Koetje het tijd om een boek te maken. Daarmee sluit ze een hoofdstuk af. Het is één van de lastige dingen, als kunstenaar, het moment waarbij je werk naar buiten brengt, overgeleverd aan het commentaar van anderen. “Ik heb tijdens het proces om tot boek te komen meermaals getwijfeld over het uitbrengen van een boek. De ene dag vind je een foto geweldig, de volgende dag vind je het niets. Het papier uitzoeken, de kleuren: alles zorgde voor twijfels.” Ze heeft toch doorgezet. Haar dochter is trots op het resultaat. “Tenminste, voor zover je daarover zeker kunt zijn bij een tienerdochter. Ze heeft tot een bepaalde hoogte inspraak gehad over welke foto’s in het boek zijn opgenomen. Uiteindelijk is het mijn boek en moet ik er achter staan.”
GIRL, 128 pg’s, kost 28,99 euro en is onder meer te bestellen bij Bol.com.