Vluchtelingen krijgen gezicht in ‘Anything out of nothing’
Foto: Thijs Heslenfeld
In slechts 2,5 maand tijd heeft fotograaf Thijs Heslenfeld (1965) samen met journaliste Rinke Verkerk (1989) het fotoboek ‘Anything out of nothing’ uit de grond gestampt. In de voorverkoop verkocht hij al ruim 3000 exemplaren. In dit boek praten de initiatiefnemers niet over maar mét vluchtelingen die zij de afgelopen jaren hebben ontmoet in verschillende kampen in Libanon en Jordanië. Door hun persoonlijke, vaak hartverscheurende verhalen op te tekenen krijgen ze een gezicht. Van elk verkocht exemplaar gaat er vijf Euro naar een gezin, woonachtig in het grote vluchtelingenkamp Al Za’atari in Jordanië.
Volgens Heslenfeld zijn ‘de vluchtelingen’ een abstract begrip geworden waar vooral over gepraat wordt en mensen van alles over beweren. Hij wil de afstand die soms gevoeld wordt tot deze groep, verkleinen. “Ik wil met dit boek duidelijk maken dat het hier gaat over gewone mensen zoals jij en ik, van vlees en bloed, die opeens alles zijn kwijtgeraakt. Hun huis, hun leefomgeving, alles hebben zij noodgedwongen achter zich moeten laten. Daar kun je moeilijk een voorstelling van maken. Mij hielpen de foto’s die ik vaak te zien kreeg om dichterbij het verhaal te komen.’’
Een voorbeeld daarvan is bovenstaande foto van Khalid die Heslenfeld onder ogen kreeg. Toen alles nog veilig was woonde Khalid met zijn gezin in Damascus. Hij kreeg deze foto van een vriend doorgestuurd; het laat zien hoe weinig er van zijn huis heel gebleven is. “Ik weet nog hoe erg ik het vond toen ik deze foto zag op zijn telefoon, vooral ook omdat ik Khalid intussen goed kende en had gezien wat een lieve man en prachtvader hij is. Wat ik in elk geval niet dacht is: ‘Hé kijk eens wat eens mooie Samsung smartphone hij heeft. Dan zal het allemaal wel meevallen wat deze man heeft meegemaakt.’’
Veerkracht
De vele gevluchte Syriërs die het tweetal ontmoette, beschikken volgens Heslenfeld over een enorme veerkracht. “Wat opvalt is dat zij er toch in slagen om er iets van te maken, nadat hun hele wereld is ingestort. Ze blijven niet mokken, maar pakken het leven weer op en nemen het heft in eigen handen. Ik zie veel liefde en warmte in de gezinnen.’’
Toen Heslenfeld tijdens de afgelopen trip in oktober door het grote vluchtelingenkamp in Jordanië liep, wees een politieagent aan zijn zijde hem vol bewondering op de vindingrijke Syriërs die materialen aan het recyclen waren, waarbij Nederlandse jute zakken bijvoorbeeld dienst deden als tentdoek. Hij zei: “These people can make anything out of nothing’’, waarmee de titel van het boek geboren was.
Foto’s en verhalen
Op de cover van het boek staat een gevluchte biologieleraar met een kooi vogels. Net als iedere vluchteling probeert hij een thuisgevoel te creëren in het vluchtelingenkamp, vertelt Heslenfeld. “Veel Syriërs hebben vogels in huis. Deze man was enorm blij dat hij weer vogels had in zijn nieuwe onderkomen. Ik vond het ook wel symbolisch omdat hij zelf eigenlijk ook in een grote kooi zit, want zo vrij als een vogel zitten vluchtelingen daar natuurlijk niet. Zonder toestemming mogen zij niet naar buiten. Om het kamp staan militairen daarop te controleren.’’
Heslenfeld zegt de vluchtelingen voor zijn lens puur te portretteren zoals ze zijn, zonder opsmuk of Photoshop. “Ik hoop dat dit ook voelbaar is in de foto’s; dat je de mensen ziet zoals ze zijn. Ik zeg nooit ‘haal je hand uit je zak’ of iets dergelijks. Niks eraan is bedacht. Geen extra zielige foto’s, maar zeker ook geen nadruk op blije gezichten. Het boek heeft ook geen enkele politieke lading. We nemen geen politieke standpunten in, zijn nergens voor of tegen, we kiezen bewust geen kant in het vluchtelingenvraagstuk. Alles is tot de basis teruggebracht; het gaat om de mensen en hun verhalen, niet over een schuldvraag of oplossing.”
De interviews in het boek zijn afgenomen door freelance journaliste Rinke Verkerk. Ze zijn tot stand gekomen door de vluchtelingen in de kampen heel open te benaderen en door simpelweg belangstelling te tonen voor wat ze hebben meegemaakt, vertelt Heslenfeld. “Door echt contact te maken en niet bang te zijn voor wat je gaat horen, zijn mensen bereid om hun verhaal te vertellen. Soms komt een verhaal tot stand met handen en voeten of met steenkolenengels. Vaak vinden we ook wel iemand die redelijk Engels spreekt en ons helpt door tolk te spelen.’’
Verwarrend
Aan het boek is een bijzondere eigenschap meegegeven. Wie het boek openslaat, begint bij pagina 96, bij de colofon. Alles is omgedraaid en achterstevoren in elkaar gezet, om de lezer te laten verplaatsen in de verwarrende toestand waarin vluchtelingen vaak verkeren. “Alles dat vertrouwd leek, is niet meer. De lezer moet zelf op zoek naar houvast in een nieuwe, onbekende werkelijkheid’’, beschrijft Heslenfeld. Maar daar wen je vrij gauw aan denkt hij. “Als je eenmaal door hebt dat je het boek van achteren naar voren moet lezen, gaat dat na een paar minuten vanzelf. Zo zie je hoe flexibel de menselijke geest kan zijn.’’
Voorverkoop
In de voorverkoop zijn er al 3000 exemplaren van ‘Anything out of Nothing’ verkocht. Een record voor de fotograaf die al zijn fotoboeken zelf uitgeeft. Hiermee heeft hij op voorhand al tienduizend euro binnengehaald dat rechtstreeks gaat naar de gezinnen in het Al Za’atari kamp in Jordanië. Zo’n 10 Jordaanse Dinar krijgt elk gezin vrij te besteden. “Veel gezinnen zullen het geld gebruiken om hun plek winterklaar te maken met isolatiemateriaal’’, denkt Heslenfeld.
Over het succesvolle traject dat niet meer dan 2,5 maand in beslag nam zegt de fotograaf het volgende: “Boeken vooraf verkopen doe ik altijd om het ondernemersrisico te beperken. Een old school uitgeversmodel waarbij ik wel zie of het wat het gaat opleveren, kan ik me niet permitteren. Intussen heb ik een uitgebreid netwerk van klanten opgebouwd die weten dat ik mijn afspraken nakom en kwaliteit kan leveren. Zij gingen financieel grote verplichtingen aan terwijl ze niks anders hebben gezien dan een mooi verhaal en een PDF met wat foto’s. Waar het dus op neerkomt is dat je mensen nodig hebt die in je geloven en het je gunnen. Zoals communicatiebureau Hemels van der Hart dat meteen mee wilde doen.’’
Sommige bedrijven hebben volgens Heslenfeld al honderden boeken afgenomen, om aan hun personeel te schenken, wellicht voor in het kerstpakket. Voor Sinterklaas komt het boek net te laat, want de boeken zijn vanaf 4 december leverbaar via boekhandels, bol.com en de eigen website van het boek: anythingoutofnothing.com.
Meer informatie: Thijsheslenfeld.com