Vroege fotografie uit China in het Rijksmuseum

In 1868 reisde de Schotse fotograaf John Thomson naar de Oriënt. Hij bezocht Siam, (Thailand), Cambodja en China. In Honk Kong verbleef hij vier jaar, had er een commerciële studio, en reisde vandaaruit veel door China. Hij bezocht onder andere Kanton, Shanghai en Peking. Daardoor was John Thompson de eerste fotograaf die een uitgebreide collectie foto’s aanlegde van China. Het bijzondere van Thompson is dat hij zowel goede landschappen en stadsopnamen als hele mooie portretten maakte. Ondanks de antropologische en soms wetenschappelijke invalshoek van zijn portretten doen ze modern aan. Je kunt aan de poses en blik van de geportretteerden zien dat hij in staat was om goed contact met de bevolking te maken. En dat moet niet gemakkelijk geweest zijn gezien de grote culturele verschillen die het Westen had met China. Thompson fotografeerde een keur aan verschillende Chinezen uit verschillende klassen, van dieven aan het schavot tot hoogwaardigheidsbekleders in paleizen. Bij de Schotse fotograaf kunnen we de negentiende-eeuwse documentaire geest goed terugvinden. Thompson hield voor zijn Fotoboeken China And its People veel aantekening bij tijdens maken van zijn foto’s waardoor we nu een goed inzicht hebben waar hij geweest is en wat we op de foto’s zien. In zijn voorwoord schreef hij in de geest van de industriële verlichting: “De waarheidsgetrouwheid van deze foto’s biedt de lezer het gevoel dat hij vlak voor de scene staat die wordt getoond.”
In het Rijksmuseum hangt nog tot 23 augustus de tentoonstelling Vroege fotografie uit Keizerlijk China. In een zaal in de Philipsvleugel, met toepasselijke rode muren en gedempt licht (vanwege de gevoeligheid voor licht van de fotografische platen), zien we een keur aan vroege foto’s uit China, niet alleen gemaakt door Europese fotografen zoals John Thompson en Felice Beato, maar ook door Chinese fotografen, die al snel het ambacht van de Europeanen afkeken.
De expositie bevat zeldzame foto’s, bijzondere fotoalbums en stereofoto’s uit de verzameling van China-kenner Ferry Bertholet, verrijkt met foto’s uit de collectie van het Rijksmuseum. De oude platen laten voor het eerst het 19de-eeuwse onbekende China zien ten tijde van de laatste keizers.
Het moet in die tijd een bijzondere culture interactie geweest zijn tussen de twee grote wereldmachten. Terwijl Europa aan het begin van de industrialisatie stond, begon China net wakker te worden, raakte verstrikt in opiumoorlogen met Groot-Brittannië en veranderde in snel tempo van een traditioneel rijk met geheel eigen stijl tot een moderne natie met westerse invloeden. Dat China grote verandering onderging kun je ook zien aan de foto’s op de expositie. Er zijn foto’s met traditionele smalle straten vol doeken met Chinese opschriften in Shanghai maar je ziet verrassende genoeg ook straten die zo in Parijs hadden kunnen zijn.
Nadat de fotografie ontwikkeld was tot een medium met een stabiele techniek, trokken in een korte tijd veel fotografen naar China. Het is door de westerse expansiedrift en de daarbij gepaarde gaande nieuwsgierigheid goed voor te stellen dat de vraag naar de eerste echte fotografische beelden van het exotische land groot was. Er bloeide een levendige handel op in foto’s uit China, waardoor er al gauw een grote concurrentie ontstond. Zowel Europese als Chinese fotografen openden studio in de grote steden
voor de lokale markt. Er ontstond een portretstijl die de Chinese stijl, met nadruk op status, uitgebeeld door details zoals theekoppen en de achtergrond, perfect combineerde met de statische negentiende-eeuwse fotografie uit het Westen.

Op de tentoonstelling zien we veel beelden van het landschap, de steden, met mooie uitzichten op de overvolle havens, het dagelijks leven, inclusief opiumschuivers hurkend in de straten, boeddhistische monniken, formele portretten, maar ook gruwelijkheden als onthoofdingen van criminelen. Het is wel jammer dat er relatief erg weinig foto’s van John Thompson te zien zijn. Blijkbaar had de verzamelaar Ferry Bertholet niet veel werken van deze Schot. Het zou de tentoonstelling wel veel rijker hebben gemaakt.
Het was in de beginjaren van de fotografie niet gemakkelijk om te reizen als fotograaf. Je moest een zware camera meenemen, maar ook een complete donkere kamer, meestal opgeborgen in een keurig getimmerde kist met vakjes voor de chemicaliën en de gevoelige platen. Om de bezoeker van het museum een idee te geven van de zware uitrusting, staat er een complete camera met bijbehorende kist opgesteld, inclusief het gevaarlijke flesje met ferricyanide met het ondubbelzinnige opschrift: ‘poison’.

Bij de balie in het Rijksmuseum ligt er voor de liefhebber een rijk geïllustreerd boek over de fotografie in China: Ferry Bertholet & Lambert van der Aalsvoort, Among the Celestials. China in Early Photographs, Brussel 2014