Het verleden een plek geven

Een serie die helpt het verleden een plek te geven. Het overkomt Tom Berendsen bij zijn afstudeerproject aan de Fotovakschool. De veteraan was in de jaren negentig op missie in voormalig Joegoslavië. Een missie waarbij Nederlandse militairen niet veel mochten doen, behalve hulpgoederen uitdelen. Hij voelde zich daar nutteloos, een schietschijf. De uitzending had grote invloed op het leven van Berendsen. Hij kreeg PTSS en koos voor een andere carrière. Jaren later maakt hij voor zijn afstudeerwerk een serie portretten van naar Nederland gevluchte Bosniërs. Zij vertellen hem wel dat de Nederlandse militairen wel degelijk belangrijk voor hen zijn geweest. “Dat was heel fijn om te horen.”

Een serie maken over Bosniërs was niet vanzelfsprekend. “Ik heb PTSS gehad, dus ik heb me een tijdje afgevraagd of het wel slim was om te doen. Je haalt toch alles weer naar boven. Zaken die ik net een beetje kwijt was. Het heeft echter heel goed uitgepakt.”

Via een collega op school komt Berendsen in contact met Bosniërs die destijds naar Nederland zijn gevlucht. “Een collega van mij komt uit Bosnië. Tijdens de oorlog werkte ze voor de VN. Daarna is ze naar Nederland gekomen. We hebben het regelmatig over Bosnië, bijvoorbeeld wanneer de oorlog of de leiders van toen in het nieuws zijn. Zij kent veel Bosniërs die destijds het land zijn ontvlucht.”

Vluchtelingenbeleid

Naast zijn eigen ervaringen, speelt ook de discussie over het vluchtelingenbeleid een rol bij de keuze van het onderwerp. “Over vluchtelingen is veel te doen in de media. Iedereen heeft een mening over vluchtelingen en vaak is die niet positief. Ten onrechte. Ik wilde laten zien dat wanneer je mensen een kans geeft, zij die kans meestal grijpen. Ik heb me verdiept in hoe de Bosniërs in ons land functioneren. Daaruit bleek dat ze het heel goed doen. Onder Bosniërs is de werkeloosheid lager dan die van Nederlanders.”

Kogelgaten

Voor de fotosessies heeft Berendsen de tijd genomen. “Voorafgaand hebben we zo’n anderhalf uur zitten praten. Ik heb heel uiteenlopende verhalen gehoord. Een van de modellen vertelde me dat ze in Joegoslavisch autootje naar Nederland is gereden. Eenmaal hier werd ze geïnterviewd door een Nederlandse journalist. In het autootje zaten drie gaten: het typeplaatje was van de auto gevallen. De journalist schreef een artikel waarin hij het had over een auto met drie kogelgaten.”

Mensonterend

“De modellen vertelden me hun persoonlijke verhalen. Over de verschillende manieren hoe ze hier zijn gekomen. Welke mensonterende dingen ze hebben moeten doen en hebben doorstaan om hier asiel te krijgen. Een van de modellen vertelde me dat hij een kamer moest delen met twee andere mannen. Daarbij was geen rekening gehouden met hun afkomst. Zo zaten mannen van de drie etnische groeperingen die met elkaar in conflict waren, samen in één kamer. Gelukkig zijn tussen hen geen moeilijkheden ontstaan.”

“Van iemand anders hoorde ik een verhaal over een dorpje waarin de minaret van een moskee geschoten was door de Serven. Die toren heb ik gezien, ik ben in dat dorpje geweest. Heel apart om zulke dingen terug te horen. Omdat je dezelfde dingen hebt gezien en meegemaakt, schept dat direct een band.”

Trots

“Ik wilde de mensen zo fotograferen dat ze trots zouden uitstralen. Laten zien: ‘Hier ben ik. Ik heb mijn land moeten verlaten, maar heb hier nu opnieuw mijn leven opgebouwd.’ Een van de modellen vertelde me later dat hij zich bijna niet in de foto herkende. Hij zag een trotse, bijna arrogante man. Dat vond ik mooi om te horen.”

Uitzending

Berendsen praat ook met de mensen over zijn uitzending. “Bij de Golfoorlog greep Amerika direct in. Dat had te maken met de olie in het land. Tijdens de oorlog in voormalig Joegoslavië deed de wereld niets. Wij werden erheen gestuurd om hulpgoederen te verspreiden. Dan reed je de ene dag door een dorpje en was er nog niets aan de hand. De volgende dag zag je opeens verse graven en gedenktekens. Wat doe ik hier, heb ik vaak gedacht. Ik mag de mensen immers niet echt helpen. 25 jaar heb ik die periode als een weggegooid half jaar gezien. Volgens de modellen zag ik dat echter verkeerd. We brachten hulpgoederen die ze goed konden gebruiken. Daarmee was onze aanwezigheid wel van belang. Het was heel fijn om dat te horen. Het heeft me geholpen de missie een plek te geven.”

Bosnië

Voor een volgend project wil Berendsen een stap verder gaan. “Ik wil terug naar Bosnië om een soortgelijke serie te maken, maar dan van de Bosniërs die daar zijn gebleven. Het duurt nog wel even voor het zover is, maar de eerste contacten zijn gelegd. Ik hoop in 2019 met het project aan de slag te gaan.” Ondanks de herinneringen en de PTSS is Berendsen niet bang om terug te gaan. “Een aantal jaar geleden zou het niet eens in me op zijn gekomen om daar een serie te gaan maken. De huidige serie heeft me echter gesterkt en juist enorm vooruit geholpen.” Meer informatie: www.tomberendsen.nl.