Sterke vrouwen mèt lef, maar zonder haar

Fotografe Carolien Sikkenk portretteerde veertig vrouwen die hun haar zijn kwijt geraakt als gevolg van het ondergaan van een chemokuur vanwege kanker. Of door het hebben van de auto-immuunziekte alopecia, waarbij het haar uitvalt en vaak niet meer terug groeit. De serie portretten vormen samen de expositie ‘BOLD’, te zien vanaf 6 juni in Galerij De Gang in Haarlem.
Het idee voor de serie ontstond na een etentje bij haar zus. “Ik kom uit een kappersfamilie,” verduidelijkt Sikkenk. “Mijn opa was kapper en mijn vader ook. Mijn vader is op een gegeven moment gestopt met het kappersvak en startte een bedrijf met haarwerken. In de jaren zeventig van de vorige eeuw was een haarwerk een modeartikel. Iedere vrouw had toen bij wijze van een pruik in de kast. Mijn zus heeft dit bedrijf overgenomen.”
Waar kaalheid bij mannen tegenwoordig zo goed als geaccepteerd is, ligt dit bij vrouwen anders. “Bij mannen is een kaal hoofd soms zelfs een statement. Vrouwen zonder haar zijn nog steeds een behoorlijk taboe. In de zaak van mijn zus komen veel vrouwen die vanwege een chemokuur kaal worden. Op een avond vertelde mijn zus over een heel verdrietige vrouw die ze die dag in haar stoel had. De vrouw was verdrietig over het verliezen van haar haar. Ze staarde naar haar spiegelbeeld en noemde zichzelf heel lelijk. Je moet je voorstellen dat de vrouwen die bij mijn zus komen weten dat ze kaal worden. Ze hebben al een haarwerk uitgezocht. Maar het moment dat hun haar echt gaat uitvallen door de chemo, dat komt toch nog onverwacht. Dan moet er snel een afspraak worden gemaakt. Hun haar wordt verder afgeschoren, zodat het haarwerk er over heen kan. Dat is een heel emotioneel moment. Aangeboden wordt dan ook om de stoel even om te draaien of de spiegel even af te dekken. Daar wordt voorzichtig mee omgegaan. Maar goed, die vrouw noemde zichzelf dus lelijk, terwijl mijn zus haar juist mooi vond, vanwege haar mooie ogen en gelaatstrekken. Kon die vrouw maar door mijn ogen kijken, verzuchtte mijn zus. Kun je daar niets aan doen, vroeg ze aan mij. Zo is het idee ontstaan.”
“Ik had direct een klik met het onderwerp. Omdat ik uit een kappersfamilie kom, kijk ik niet van kaalheid op. Ik ben er in feite mee opgegroeid. Ik voelde dan ook geen weerstand of drempel bij dit onderwerp.”
In eerste instantie wil Sikkenk vijf vrouwen fotograferen, met het idee deze voor een magazine te maken. “Ik vond het echter zo’n mooi project. De vrouwen waren zo enthousiast en geroerd, dat ik ermee door ben gegaan. Het is een beetje uit de hand gelopen,” lacht ze.

Dat heeft ook te maken met het succes van het project. Het blijkt niet moeilijk om vrouwen te vinden voor het project. “De eerste vrouwen kreeg ik natuurlijk via de salon van mijn zus. Sommige van deze vrouwen namen ook weer andere vrouwen mee. Maar gaandeweg wilde ik meer diversiteit. Ik wilde vrouwen, jong en oud en met verschillende huidskleuren vastleggen. Vooral Surinaamse en Antilliaanse vrouwen waren moeilijk om over te halen. Via een hulpverleenster is het me uiteindelijk gelukt. Ondanks dat Surinaamse en Antilliaanse dames zo open lijken, zijn ze wat betreft kaalheid en ziekte erg gesloten. Daarmee treden ze niet naar buiten, ondanks het feit dat deze vrouwen in het dagelijks leven vaker een haarwerk dragen. Kaalheid bij vrouwen is binnen deze culturen een enorm taboe. ” Via een haarwerksalon in Rotterdam komt ze in contact met een donkere vrouw die zich wel wil laten fotograferen.
Een andere zoektocht is die naar een stoere ‘tattoodame’. “Naast blanke vrouwen met blauwe ogen en klassieke schoonheden, wilde ik ook een stoere dame met een grote tribal tatoeage. Maar hoe vind je zo iemand? Via mijn schoonzus ben ik in contact gekomen met een tatoeagestudio waar ze een actie hadden gehouden voor mensen met kanker. Ik heb gewoon gebeld en gevraagd of ze iemand kenden die een chemokuur zou ondergaan.”
Het portretteren van de vrouwen doet Sikkenk in een bijgebouwtje van haar huis. “Daar heb ik mijn apparatuur neergezet. Voorafgaand aan de fotosessie praatte ik met de vrouwen om ze gerust te stellen. Gewoon in een huiselijke omgeving met kussens op de bank. Ik wilde het voor de vrouwen zo laagdrempelig mogelijk maken. De vrouwen stellen zich kwetsbaar op, ze geven zichzelf letterlijk en figuurlijk bloot. Ik wilde dat zij zich helemaal op hun gemak voelden. Dat past niet in een imponerende studio.”
Het fotograferen van vrouwen zonder haar is anders dan het fotograferen van modellen met haar. “Ik merkte dat haar toch best een grote invloed heeft op het beeld. Dankzij haar ontstaat ook heel makkelijk diversiteit: bij de een valt een lok over het oog, bij de ander zit het keurig in de scheiding. Haar geeft niet alleen het model houvast, maar ook de fotograaf. Ik moest hierbij heel anders kijken. Naar andere vormen, hoeken. Hoe accentueer ik wat mooi is?”

Het project levert veel mooie momenten op. Ook een reden voor Sikkenk om zich, tussen de andere opdrachten door, twee jaar met het project bezig te houden. “Ik herinner me de reactie van een kleindochter op foto’s van haar oma. Met alle vrouwen ging ik na de fotoshoot de foto’s bekijken, om te kijken of ze het echt oké vonden dat ik de foto’s zou gebruiken. Een vrouw had haar kleindochter meegenomen, dus we zaten met ’n drieën achter de computer. De kleindochter vond het spannend om haar oma zonder haar te zien. Toen ze de foto’s zag reageerde ze heel verbaasd: oma, wat ben je mooi!”
Grappig was de reactie van een cabaretière die haar haar verloor vanwege een chemokuur, waarover Sikkenk in de krant las. “Ze twijfelde of ze mee moest doen. Toen besefte ze dat ze van haar ziekteperiode alleen maar ziekenhuisfoto’s had. Waarom geen mooie foto’s, net voordat mijn haar weer terug groeit, vroeg ze zich af. Toen we naderhand de foto’s bekeken, zei ze dat ze nog niet eerder zo goed op de foto had gestaan.”
De expositie omvat 50 portretten van vrouwen die het lef hebben gehad zich kwetsbaar op stellen. Naast kaal (bald) zij ze vooral stoer (bold). De portretten worden gebundeld in een fotoboek, dat wordt aangeboden aan alle Nederlandse ziekenhuizen. Het boek is tevens te koop via De Wereld van Jansje en in te zien en te bestellen via www.expo-bold.com. BOLD is te zien van 6 juni tot en met 22 augustus. Meer informatie: www.photoline.nl en http://www.fotogaleriedegang.nl/.