Schud je creativiteit wakker

Geen fotograaf kan zonder creativiteit. Anders mist een foto verbeeldingskracht en blijft hij niet meer dan een ambachtelijk product. Verbeeldingskracht is de visie van de fotograaf. Daarmee kijkt hij naar de wereld en geeft hij haar weer, met als doel de toeschouwer daarin mee te nemen. Helaas ligt zelfs voor de meest creatieve kunstenaar creativiteit niet altijd voor het oprapen. Er zijn echter steeds meer methodes ontwikkeld om tijdelijke schaarste aan creativiteit weer tot bloei te brengen.

door Diana Bokje

Creativiteit is niet enkel een denkproces. Het is een balans tussen synthetische, analytische en praktische vaardigheden. Iemand is praktisch vaardig als hij ideeën kan uitwerken, vormgeven en presenteren. Elke creatieveling ervaart af en toe een periode van droogte. In het boek The Artist Way neemt Julia Cameron de lezer mee in een twaalf weken durende zoektocht naar de innerlijke kunstenaar. Het boek richt zich zowel op beginnende kunstenaars als gevestigde kunstenaars die vastzitten in hun huidige denkpatroon. Opvallend is haar opmerking dat er veel ‘schaduwkunstenaars’ zijn, zoals leraren die lesgeven in fotografie, maar eigenlijk zelf fotograaf wilde zijn.

Tijdens het lezen van het boek en het maken van de oefeningen ontdekt de lezer steeds meer over de angst die hem ervan weerhoudt om zijn droom te volgen. Volgens Cameron is het het kind in ons waarin de creativiteit schuilt. Het kind dat vroeger uren bezig kon zijn met het verzinnen van eigen verhalen of het maken van de prachtigste legobouwwerken. Dat lijkt verleden tijd, maar misschien doe je het nog steeds. Hoe vaak betrap je jezelf erop dat je aan het dagdromen bent of dat je onderweg naar huis ineens veel verder bent dan dat je bewust was.

Wanneer je dagdroomt, activeer je je rechterhersenhelft, de broedplaats van je creativiteit. Jonathan Schooler, psycholoog aan de University of California, onderzocht het nut van dagdromen. Tijdens het dagdromen ontstaat een samenwerking tussen verschillende delen van onze hersenen die normaal gesproken niet met elkaar praten. Op het moment dat je hersenen zich niet meer bezig hoeven te houden met de buitenwereld waaien ze alle kanten op. Ze gaan op onderzoek in alle informatie die opgeslagen ligt in je hoofd. Op een gegeven moment ontstaat er een connectie tussen de buiten- en de binnenwereld. Het bekende eureka moment.

Zo’n inzicht lijkt willekeurig op te poppen. Je kunt je dan ook afvragen hoe nuttig dit is als methode wanneer de deadline voor een foto opdracht nadert en je nog steeds niet het perfecte beeld in gedachten hebt. Maar volgens Schooler is dit wel degelijk het geval. Voordat je gaat slapen of voordat je een wandeling maakt, moet je je aandacht bewust richten op een probleem waar je mee worstelt. Door je aandacht naar de foto opdracht te sturen, is de kans dat tijdens de wandeling het concept dat je zoekt naar boven komt vele malen groter.

Innerlijke criticus
De basis voor creativiteit ligt dus al besloten in onze hersenen. Toch vinden veel fotografen zichzelf niet creatief. Hun innerlijke criticus zit stevig op hun schouder en fluistert voortdurend in hun oor wat er allemaal mis gaat of mis kán gaan. Dat stemmetje ontstaat volgens Cameron al in je kindertijd. Een leraar die je tekening weliswaar best mooi vond, maar zei dat je het toch beter volgens de opdracht kon doen. Een vader die nauwelijks oog had voor het bijzondere werkstuk dat je voor hem had gemaakt. Ook leraren op de academie of tijdens fotocursussen laten soms een onuitwisbare indruk achter door een vaak goedbedoelde opmerking. Een opmerking als leuke foto, maar wat bedoel je er eigenlijk mee, laat je zelfvertrouwen smelten als een ijsberg in de zon. Waarschijnlijk hoor je op dit moment de echo van al die opmerkingen die jou ooit gekwetst hebben. Een vruchtbare voedingsbodem voor je innerlijke criticus die graag alles houdt zoals het is. Want dat is de drijfveer van het stemmetje. Hij houdt niet van verandering en wil zeker niet dat jij het onbekende pad van zelfontplooiing op gaat.

Een van de valkuilen die dit met zich meebrengt is de drang naar perfectie. Perfectie wordt vaak gezien als een positieve eigenschap. Je wilt graag het beste afleveren dat je kunt. Wanneer je niet oppast, is het dus nooit af, want het kan altijd beter. En zo maak je de meest fantastische foto’s in je hoofd en laat je nooit iets zien aan anderen. Herken je dit, streef dan naar die hoogste top, naar de honderd procent, maar realiseer je dat wanneer je een foto laat zien die aan tachtig procent van jouw norm voldoet, je iets laat zien dat voor anderen echt goed is.

Braindump
Een van de manieren om de weerstand te lijf te gaan en jezelf open te stellen voor creativiteit is schrijven. Dat geldt zeker niet alleen voor schrijvers, maar ook voor kunstenaars en fotografen. Cameron raadt zelfs aan om elke ochtend drie pagina’s te schrijven. Het artistieke brein huist in je rechterhersenhelft. Het werkt associatief en is in staat om nieuwe paden aan te leggen. Als je naar je censor luistert zal hij alles wat origineel is bestempelen als verkeerd, gevaarlijk en waardeloos. De censor huist in het oudste gedeelte van je hersenen, ook wel het reptielenbrein genoemd. Schrijven is een kwaliteit van je neocortex. Een gedeelte van de hersenen dat pas later in de evolutie is ontstaan. Het is een taal die je reptielenbrein niet begrijpt. Daarom is schrijven een goede manier om je innerlijke criticus de mond te snoeren.

Daarnaast voorkomt het opschrijven van je gedachten dat je in rondjes blijft draaien. Het fungeert als braindump. En het zet aan tot actie. Zoals Cameron het in haar boek beschrijft: “Het is heel lastig om ochtend na ochtend, maand na maand te klagen over een bepaalde situatie zonder tot constructief handelen te worden verleid. De pagina’s leiden ons uit de wanhoop naar oplossingen die we nooit hadden durven dromen.”

Kunstenaarsuitje
Een andere vijand van creativiteit is tijd. Vaak slokt het dagelijkse leven bijna alle tijd op en is er te weinig ruimte voor ontspanning. Om de kunstenaar in jezelf wakker te schudden, is het tijd voor verandering. Tijd voor jezelf. Cameron ontwikkelde hiervoor het kunstenaarsuitje. Een afspraak met jezelf die je iedere week in je agenda zet en waar je je écht aan houdt. Die paar uur zijn voor jou. Tijdens dit afspraakje onderneem je iets creatiefs. Dat hoeft niet per se fotograferen te zijn, het kan ook een bezoek aan een rommelwinkel zijn, het maken van een gedicht, het uitproberen van een nieuw recept, een bezoekje aan een expositie of een filmhuis.

En je gaat alleen. Hoe vreemd het misschien ook voelt, je zult dat steeds meer gaan waarderen. Alleen met je gedachten en jouw beleving wek je je innerlijke kunstenaar tot leven. Overigens is volgens Icor Byttebier, schrijver van het boek Creativiteit: Hoe? Zo! aandacht belangrijker dan tijd. Focussen verscherpt en verdiept je waarneming. Het vinden van de juiste balans tussen afstand nemen en je focussen opent volgens Byttebier nieuwe mogelijkheden.

Mocht je de komende tijd meer willen weten over CREATIVITEIT, neem dan nu een abonnement op Pf Fotografie Magazine! Ga naar: www.pf.nl/aanbieding-2