Pyongyang: de stad als decor

Fotograaf Eddo Hartmann reisde vorig jaar af naar Pyongyang, de hoofdstad van Noord-Korea. Daar fotografeerde hij de socialistisch realistische architectuur. “De stad lijkt als een decor, waarin de tijd heeft stilgestaan. Na de Koreaanse oorlog, waarbij de hele stad is verwoest, is deze opnieuw opgebouwd. Helemaal naar het voorbeeld van de Sovjet-Unie. De stad is geheel gebouwd naar een ideologie en moet de kracht van het socialisme uitstralen. Alle gebouwen zijn ontworpen voor een functie: dit is een school, dit een theater en op dit plein willen we dit en dat doen. Dat stralen de gebouwen en pleinen ook uit, sterker nog, 60 jaar na de bouw hebben ze deze functie nog steeds. Het is redelijk uniek dat je een stad kunt bekijken die geheel en al volgens een ideologie is neergezet.”
Het project ‘Setting the Stage: Pyongyang, North Korea’ is heel wat anders dan het voorgaande project van Hartmann, ‘Hier woont mijn huis’, waarin hij de verlaten ruimtes van zijn ouderlijk huis vastlegde. “Dat was een intens fotoproject, waar ik veel aandacht voor heb gekregen. Oorspronkelijk wilde ik het boek niet publiceren, het gaat immers om een heel persoonlijk project. Tot mijn verassing werd het boek behoorlijk opgepikt. Ik werd een beetje overvallen door het succes.”
De interesse is zo groot, dat Hartmann zelfs wordt benaderd door mensen met de vraag of locaties of verhalen wellicht interessant zijn voor een soortgelijk project. “Ik wilde echter compleet wat anders gaan doen. Ik vind veel onderwerpen interessant, waaronder geschiedenis, en dan met name de Koude Oorlog. De nasleep daarvan kun je goed zien in Noord-Korea. Het land is de laatste jaren veel in het nieuws: denk bijvoorbeeld aan de film die recent gemaakt is. We horen veel over Noord-Korea in de media, maar eigenlijk weten we er niet veel vanaf. Dat maakt me nieuwsgierig. Ik wilde dat graag als fotograaf verder onderzoeken.”
“De hoofdstad leek me het meest interessant. De beelden die ervan zijn gemaakt voor films en documentaires, zijn heel abstract. Ik kon me er niets bij voorstellen, vroeg me af hoe mensen daar leven. Tijdens de Koreaanse oorlog (1950-1953), ook wel de vergeten oorlog genoemd, is de stad met de grond gelijk gemaakt. Vanaf de jaren vijftig is de stad weer opgebouwd. In Pyongyang is de tijd blijven stilstaan. Je ziet levende geschiedenis: bouwwerken met de typische jaren vijftig Sovjetstijl, waar mensen nog steeds op dezelfde wijze leven als zestig jaar geleden.”

Hartmann verbleef een week in Noord-Korea. De voorbereiding nam heel wat meer tijd in beslag. “Ik heb eerst met mensen over het land en mijn ideeën gepraat. Het was me al snel duidelijk dat ik het project niet alleen zou kunnen doen. Na lang zoeken heb ik contact gezocht met mensen die er al eerder documentaires en films hadden gemaakt. Ik heb hen voorgesteld samen te werken, zodat zij op hun beurt hun kennis over het land zouden delen. Uiteindelijk heb ik het project opgestart met Koryo Studios, een productiemaatschappij die zich met Koreaanse kunst bezig houdt. Zo kon ik in Noord-Korea fotograferen.”
Het fotograferen gaat telkens onder begeleiding van twee Koreaanse gidsen en een Westerse gids. “De gidsen heb je continue om je heen, maar dat wist ik van te voren. Het was even wennen, maar ik heb het niet als storend ervaren. Er was me van te voren heel duidelijk verteld wat wel en niet mag. Ik mocht geen militairen fotograferen. Als er twijfel bestond of zij op de foto stonden, dan werd er gecontroleerd.”
Voorafgaand heeft Hartmann met het bedrijf waar hij mee samenwerkt een lijst met gebouwen voorgelegd aan de autoriteiten, die hij graag wil fotograferen. Niet alle wensen worden ingewilligd. “De gebouwen en pleinen die je krijgt te zien, zijn gebouwen die de staat je graag wil laten zien. Dat zijn de plekken waar de Koreanen trots op zijn. Tijdens het lopen over pleinen en door gebouwen, heb ik, als ik een interessante plek zag, gevraagd of ik die plek mocht fotograferen. Soms kon het wel, een andere keer niet.”
De sfeer in de hoofdstad vindt Hartmann erg interessant. “De gebouwen lijken decorstukken, ze stralen een uniformheid uit. Alles is heel doordacht en uitermate precies volgens de ideologie gemaakt. Dat levert bijzondere bouwwerken op, zoals bijvoorbeeld metrostations. Die stations zijn rond één thema gebouwd en vertellen daarmee verschillende verhalen uit de revolutionaire geschiedenis van het land. De stations hebben verschillende thema’s. Zo is een station bijvoorbeeld geheel ingericht rond een toespraak die Kim il Sung gaf na de bevrijding van de Japanners in 1945.”
Op de foto’s van Hartmann is niet alleen architectuur, maar zijn ook mensen te zien. “Toen ik thuiskwam kon ik alle rust naar het materiaal kijken. Er kwamen veel details naar voren. Een van de foto’s die ik een metrostation heb gemaakt, bleek bijzonder geslaagd. Op dat moment komt een metro aan en is er een stroom aan forenzen op het station. Omdat ik de foto’s met een statief en een vrij lange sluitertijd heb gemaakt, zie je de mensen als een bewegende massa. Daardoor is het net alsof je naar figuranten kijkt, passend in het decor van de stad.”
De fotograaf wil graag terug naar Noord-Korea, voor een vervolg op het eerste project. “Ik zou graag iets willen doen met film en theater. Bijvoorbeeld met decorstukken die ze daarvoor gebruiken. Dat zou een mooie vergelijking kunnen opleveren, wanneer je beide projecten naast elkaar zet. De echte gebouwen in de stad die op decorstukken lijken en het decor in film en theater. Of dat gaat lukken is de vraag. De grenzen zijn nu zo mogelijk nog meer op slot, vanwege Ebola.”

De expositie ‘Setting the Stage’ is vanaf 14 maart tot 7 juni te zien in Huis Marseille.
Meer informatie: www.huismarseille.nl en www.eddohartmann.nl