Wat je moet weten over het auteurscontractenrecht

Op 1 juli 2015 is het auteurscontractenrecht ingegaan. Het doel: de positie van makers versterken. Het auteurscontractenrecht is een toevoeging aan de auteurswet. Het gaat alleen over contracten tussen makers (fotografen) en exploitanten. Werk je direct voor eindgebruikers, dan zijn deze regels niet van toepassing.

Het auteurscontractenrecht is dwingend recht. Dat wil zeggen dat zowel de exploitant als de maker niet onder deze regels uit kunnen. Het auteurscontractenrecht geldt voor alle contracten die zijn gesloten op of na 1 juli 2015. Voor oude contracten, waarbij de exploitant niet voor voldoende exploitatie zorgt, geldt wel dat de fotograaf die overeenkomst kan ontbinden. Ook onredelijk bezwarende bedingen uit oude contracten kunnen alsnog worden vernietigd.

Wie zijn exploitanten?

Exploitanten zijn de personen of bedrijven die de foto’s exploiteren. Denk aan uitgevers, omroepen, producenten, beeldbanken en distributeurs. Zij hebben als doel geld te verdienen met het exploiteren van het werk. Foto’s die zijn geleverd voor de vulling van een (commerciële) website of die zijn gemaakt voor consumenten vallen dus niet onder deze regeling. Ook regelingen met collectief beheersorganisaties vallen niet onder het auteurscontractenrecht.

Akte voor exclusieve licentie en overdracht

Voor de overdracht van het auteursrecht was altijd al een zogenaamde onderhandse akte nodig. Dit is een ondertekend geschrift. De namen van partijen staan erop en er moet worden vermeld wat er wordt overgedragen. Vervolgens ondertekenen beide partijen de akte. Een mondelinge afspraak of een e-mail zijn niet voldoende.
Een exclusieve licentie komt zeer dicht in de buurt van de overdracht van het auteursrecht. Het recht wordt niet daadwerkelijk overgedragen, maar omdat je exclusiviteit biedt, kun je geen licenties meer aan anderen verlenen. Veel exploitanten bedingen deze exclusiviteit. Soms eeuwigdurend, soms voor een beperkte tijd. Omdat dit een grote impact heeft op de rechten en mogelijkheden van de fotograaf is ook hiervoor een akte nodig.

Alleen overdragen wat beschreven staat

Contracten moeten snel worden gesloten. Niet iedereen is vervolgens even zorgvuldig met het opstellen van een contract of akte. Wordt er auteursrecht overgedragen, dan alleen van die werken die staan beschreven. Ontbreekt er dus iets in de akte, dan is daarvoor geen (exclusieve) licentie gegeven of is het niet overgedragen. Een ‘daar komen we later samen wel uit’ is hierdoor niet meer mogelijk. Zonder volledige akte was simpelweg die overdracht er niet. Daarom is het belangrijk vooraf goed te onderhandelen en te bespreken wat er wordt overgedragen en bijvoorbeeld voor hoe lang de licentie zal worden verleend zal.

Toekomstige exploitatievormen

We kunnen het ons al bijna niet meer voorstellen: een leven zonder internet en zonder e-books. Om te voorkomen dat uitgevers content opeens niet meer zouden mogen gebruiken, namen ze in contracten op dat licenties ook voor toekomstige exploitatievormen zouden gelden. Zodoende zijn er boeken als e-book uitgegeven, zonder overleg met de auteur. Dat wil de wetgever voor de toekomst voorkomen. In een overeenkomst kan dus niet meer worden vastgelegd dat het werk ook voor toekomstige exploitatievormen mag worden gebruikt. Alleen wanneer het volledige auteursrecht wordt overgedragen, zijn daarmee ook toekomstige exploitatievormen overgedragen.

“Gelukkig geeft het auteurscontractenrecht nu de ruimte om ook in situaties waarin er geen contract was en foto’s toch werden geëxploiteerd, een billijke vergoeding te ontvangen”

Recht op een billijke vergoeding

Onderhandelen om een goed tarief te krijgen voor je werk is lastig. De wet zal het onderhandelen niet per se makkelijker maken, maar de wet geeft de maker wel een recht op een billijke vergoeding. Per werk en per branche zal verschillen wat een billijke vergoeding kan worden genoemd. Volgens de wetgever kan een billijke vergoeding soms zelfs nihil zijn, in natura worden betaald of begrepen zitten in het honorarium voor het vervaardigen van het werk.

Als het werk opeens op een andere manier wordt gebruikt dan oorspronkelijk was overeengekomen, dan moet daarvoor altijd een aanvullende vergoeding worden betaald. In de wet is ook de mogelijkheid opgenomen om door de minister vast te laten stellen wat een redelijke vergoeding is. Dat kan alleen op gezamenlijk verzoek van de branche en exploitant. Dat is natuurlijk lastig wanneer de exploitanten dat overleg niet willen of de exploitanten veel te versnipperd zijn. Bovendien moet er een algemeen belang zijn om een vergoeding vast te stellen. Een economisch of financieel belang is daarvoor niet voldoende. Dat zou juist de mededinging beperken en dat mag niet. Als er al prijzen worden vastgesteld, zal dat altijd voor een beperkte periode binnen een bepaalde branche zijn. Deze situatie is dus wel mogelijk, maar zal niet al te vaak voorkomen.

Billijke vergoeding in plaats van schadevergoeding

Vaak genoeg worden er foto’s geëxploiteerd zonder toestemming van de fotograaf. Als de fotograaf normaal gesproken diens foto’s niet exploiteert, kan het lastig zijn om aan te tonen wat de werkelijke schade is. Gelukkig geeft het auteurscontractenrecht nu de ruimte om ook in deze situaties, waarin er geen contract was en foto’s toch werden geëxploiteerd, een billijke vergoeding te ontvangen. De last van het moeten onderbouwen wat de schade is, zal daardoor veel lichter worden. Als het goed is, zorgt dit voor meer rechtszekerheid.

Bestsellerregeling

Doet een foto het ongebruikelijk goed en wordt het veel meer geëxploiteerd dan oorspronkelijk voorzien, dan is er recht op een aanvullende vergoeding. Een klein beetje meer verdienen met een werk mag best, maar zodra de winst van de exploitant niet meer in verhouding staat tot de oorspronkelijke vergoeding die de maker kreeg, dan bestaat dat recht op die extra vergoeding. Er moet sprake zijn van een ernstige onevenredigheid die objectief is vast te stellen. Het kan overigens nooit zo zijn dat, mocht de exploitatie tegenvallen, de maker een bedrag terug zou moeten betalen aan de exploitant.

Non Usus bepaling

Exploitanten willen soms meer rechten dan ze nodig hebben. Als ze een werk niet of niet voldoende exploiteren, moet de maker dat eerst aan de exploitant melden zodat er nog een redelijke termijn kan worden gegeven om het werk alsnog te exploiteren. Gebeurt dit alsnog niet, dan mag de maker de overeenkomst ontbinden. Zelfs een overdracht van auteursrecht kan worden teruggedraaid. De maker mag niet zomaar ontbinden. De maker moet er een redelijk belang bij hebben. Bijvoorbeeld omdat er een andere partij is die beter kan exploiteren of omdat de maker denkt zelf beter te kunnen exploiteren. Zomaar ontbinden kan dus niet.

Wat nu te doen?

Maak gebruik van dit auteurscontractenrecht door oude contracten te controleren en daarover eventueel te heronderhandelen wanneer daar onredelijke bedingen in staan of wanneer het werk al te lang niet wordt geëxploiteerd.

Is er sprake van een nieuw contract, maak dan duidelijke afspraken. Houdt het auteurscontractenrecht in het achterhoofd en leg aan een exploitant eventueel de betekenis daarvan uit.

Blijf zorgen dat je vooraf voldoende krijgt betaald. De regelingen van de billijke vergoeding, bestsellerregeling en non usus bepaling zijn natuurlijk mooi, maar je moet het nog steeds handhaven. Handhaven kost tijd en geld. Wees dat liever voor door voldoende betaald te krijgen.

Dit artikel is eerder gepubliceerd is een uitgave van Pf magazine