Het succesverhaal van de legendarische Nikon F
De fotograaf die in de jaren ‘50 voor kwaliteit ging, koos meestal voor de Leica. Maar in 1959 bracht Nikon een camera uit die een ware revolutie zou ontketenen voor zowel de fotograaf als de Japanse camera-industrie. De Nikon F was de eerste professionele spiegelreflex die alle losse briljante uitvindingen van andere camerafabrikanten verenigde in één ijzersterk ontwerp: de complete systeemcamera. De F kwam niet de lucht vallen. Nikon was al 9 jaar hard en heel slim bezig om deze coupe te plegen.
Tekst en beeld: Hans van der Vliet
Het succesverhaal van Nikon begint in 1950 met een wonderlijk toeval. In dat jaar is de beroemde Life fotograaf David Duncan Douglas in Tokyo voor een reportage over Japanse kunst. Op een avond maakt zijn Japanse collega Jun Miki onder slechte lichtomstandigheden een foto van hem met een 85mm/2.0 Nikkor lens. Volgens Douglas een hopeloze onderneming, maar als hij de volgende dag de foto ziet, is hij stomverbaasd over de kwaliteit van de lens. Hij vraagt Miki waar dat objectief vandaan komt. ”Uit Japan, uit de Nippon Kogaku fabriek.” Douglas neemt onmiddellijk contact op met de directeur, Dr. Masao Nagaoka en laat zich samen met Life fotograaf Horace Bristol rondleiden. De directeur besluit in een helder moment om beide verslaggevers een hele reeks Nikkorobjectieven uit te lenen om ze in de praktijk uitvoerig te testen.
Vanaf dat moment gebruiken de twee Amerikanen alleen nog maar Nikkorlenzen op hun Leica’s. Nikon maakt ook meetzoekers, maar die kunnen nog niet op tegen de Duitse kwaliteit Douglas wordt in datzelfde jaar als oorlogscorrespondent uitgezonden naar Korea. De eerste Nikkor foto’s die hij naar huis stuurt verbazen de redactie. “Waarom heb je de foto’s met een grootbeeldcamera genomen?” Opeens wordt duidelijk dat de Nikkorlenzen door hun hogere contrast veel beter geschikt zijn voor de druk van foto’s op krant- en tijdschriftpapier. Vanaf dat moment ruilt elke correspondent op weg naar Korea zijn Leitz lenzen om voor Nikkors.
Nikon loopt op dat moment al ruim 10 jaar voor op Leitz met de lenscoatings die zorgen voor nog betere scherpte en kleurweergave. Nikon ruikt zijn kans en opent in Korea een mobiel servicestation. De Korea oorlog begint met zo’n beetje de koudste winter in Azië met temperaturen van -30 graden. Dat stelt de apparatuur behoorlijk op de proef. Elke avond gaat Nikon bij het perscentrum langs en bieden alle fotografen aan om hun camera’s en lenzen gratis schoon te maken en zo nodig te repareren. Van welk merk de apparatuur is maakt Nikon niet uit.
Meetzoeker S3
Door die permanente aanwezigheid beschikt Nikon over een uniek testlab voor zowel de eigen apparatuur als die van de concurrent. Al die ervaring leidt tot nog betere Nikkor lenzen en uiteindelijk, in 1958, tot de Nikon meetzoeker: de S3, die zowel in bittere kou als tropische hitte probleemloos blijft functioneren. Je hoeft de film niet meer te transporteren met een draaiknop zoals bij de Leica en de vorige Nikon S modellen, maar met een moderne transporthendel.
Door de nauwe samenwerking met de persfotografen merken ze bij Nippon Kogaku dat de meetzoekercamera een aantal serieuze beperkingen heeft. Ze zien daardoor veel eerder het volle potentieel van een spiegelreflex. Nikon besluit in 1955 om zich serieus op de ontwikkeling van een professionele SLR (single lens reflex) te gaan concentreren. Niet alleen de camera en lenzen, maar vooral een compleet modulair systeem dat naar de wens van elke proffotograaf uit te breiden is. De vormgeving en de techniek van de S3 is in 1959 de basis voor de iconische Nikon F.
Nikon is niet de eerste Japanse fabrikant die met een spiegelreflex komt. Asahi en Canon zijn ze al voor gegaan. Maar Nikon heeft heel slim de kat uit de boom gekeken en alle sterke en zwakke punten van de Japanse en buitenlandse SLR’s geëvalueerd om weliswaar als laatste, maar wel met de beste SLR ter wereld op de markt te komen. De fotograaf kan bijvoorbeeld nu zelf kiezen welke verwisselbare zoeker of matglas hij wil; er is een scherptediepteknop en je kan de spiegel opklappen. En alsof dat nog niet genoeg is brengt Nikon een hele serie lenzen uit van 21mm tot maar liefst 1000mm en is ook de eerste die een zogenaamde spiegellens levert. De mogelijkheden lijken onbeperkt. De accessoires en lenzen groeien in de loop van de 13 jaar dat de F in productie is zo snel dat het Nikon nooit lukt om alles op tijd in één jaarbrochure te krijgen.
Werkpaard
Maar het is niet alleen de briljante techniek. De F camera blijkt ook de juiste look and feel te hebben. Profs gaan de F al snel als een mooi, prettig te bedienen, uiterst betrouwbaar en onverslijtbaar werkpaard zien. Reparateurs noemen hem de ijshockeypuck en je kan er bij wijze van spreken een spijker mee in de muur slaan.
De Nikon F is met het design diep geworteld in de Japanse cultuur. Het prisma is een driehoek, Het blok van de leesvatting is een vierkant en de grote lensvatting is een cirkel. Dat zijn de 3 basiselementen van de Zencultuur. Ontwerper Yasuka Kamekura had die elementen bewust gebruikt in het design van de camera. Zo zou de fotograaf geïnspireerd worden en contact kunnen maken tussen zijn geest en het onderwerp waar hij zijn camera op richt.
Het F symbool staat voor de middelste letter van het woord reFlex. Er wordt niet voor de R gekozen omdat de meeste Aziaten die letter niet kunnen uitspreken. Veel amateurs hebben de F op hun verlanglijst staan maar hij is veel te duur. In 1963 brengen ze daarom de Nikkorex met vast objectief uit die eigenlijk door Mamiya wordt gemaakt. Het is een flop. Pas in 1965 neemt Nikon de amateurmarkt serieus door met de in eigen huis ontworpen Nikkormat FT te komen. F kwaliteit in een versimpeld design.
Voor Japan is het succes van de F een belangrijke stap. Het zet niet alleen Nikon als camera- en lenzenfabrikant op de kaart maar ook een groot deel van de hele Japanse industrie. De overheid besluit nog meer dan voorheen dat de camera-industrie een speerpunt moest worden om harde buitenlandse valuta binnen te slepen. Het moet afgelopen zijn met kopiëren van buitenlandse camera’s. ‘No more 
cheap junk from Japan’. Het nieuwe motto is ‘hoge kwaliteit en originele ontwerpen voor een redelijke prijs’. Europese en Amerikaanse fabrikanten hebben opeens het nakijken en halen de achterstand eigenlijk nooit meer in.
Sterk punt is dat de F-mount die Nikon in 1959 introduceert tot op de dag van vandaag ongewijzigd is gebleven. In november 2018 kondigde Nikon aan dat er inmiddels 110 miljoen Nikkorlenzen op de markt gebracht zijn.
De F wordt in 1971 opgevolgd door de al even iconische F2 maar blijft tot 1972 in productie. Er zouden nog veel legendarische SLR’s uit Japan volgen, maar de Nikon F is er waarschijnlijk in zijn eentje verantwoordelijk voor dat de kleinbeeld SLR camera’s de markt tot op de dag van vandaag domineren. Met de opkomst van de spiegelloze camera komt misschien een einde aan dat tijdperk. Maar of de Nikon met zijn Z-serie de impact van de F-serie kan evenaren valt te bezien.