Eeuwige reiziger in de fotografie: Jac Weerts

Het is de drang naar vrijheid waardoor Jac Weerts verzeild raakt in de wereld van de kermis en het circus. In zijn hoedanigheid als docent van de ‘Rijdende School’ woont hij jarenlang tussen deze rondreizende gezelschappen, die dag in dag uit voor plaatselijk vertier zorgen. Mensen die als familie voor hem zijn geworden. Dit stelt Weerts in staat een intieme inkijk te geven in hun dagelijks leven, in zijn huidige werk als documentair fotograaf. Diverse bijzondere taferelen zijn gebundeld in zijn fotoboek ‘Van de reis- De kermis, het circus en de mensen.’ Vier foto’s uit deze serie behoren tot de expositie ‘Face the Dutch’, te zien tijdens het fotofestival in Leiden.

Alberto Althoff, directeur van circus Renaissance. Foto: Jac Weerts

Jac Weerts voelde zich altijd al aangetrokken tot verhalende fotografie. In eerste instantie fotografeert hij alleen in zijn vrije tijd. Weerts geeft in die tijd les in het basisonderwijs. Na tien jaar begint zijn drang naar vrijheid op te spelen. Weerts:‘’Ik voelde me in het reguliere basisonderwijs gevangen op één plek.” Weerts vindt een weg om uiting te geven aan zijn reislust. Hij kan aan de slag als docent bij de ‘Rijdende School’, een meereizend mobiel schoollokaal waarin hij lesgeeft aan de kinderen van de kermisexploitanten en circusartiesten. Weerts reist in zijn jaren als leraar, onder andere mee met circus Renz Berlin, Herman Renz en talloze kermissen.
Het werk sluit naadloos aan bij zijn behoefte om altijd onderweg te zijn. Weerts leeft maar liefst 28 jaar lang onder reizende gezelschappen, onderverdeeld in seizoenen op de kermis en in het circus. Met zijn caravan staat hij tussen de tijgers, olifanten, tentenbouwers en artiesten of kermisexploitanten. Hiermee vormt hij naarmate de tijd vordert, steeds meer een harmonisch geheel. Gaandeweg krijgt steeds meer respect voor ‘’het onbegrensde werk dat ze verzetten.’’

Tony, van de Haunted Castle. Foto: Jac Weerts

Van docent naar fotograaf
Hoewel Weerts het prima naar zijn zin heeft als rondreizend docent, neemt fotografie een steeds prominentere plaats in. Hij trekt hij er op uit om documentaires te maken. In de paasvakantie fotografeert hij bijvoorbeeld straatkinderen in Peru, in opdracht van een stichting. In 1999 besluit hij zijn passie voor fotografie te professionaliseren door een kunstopleiding te volgen aan de stedelijke academie voor Schone Kunsten in Hasselt. In zes jaar tijd specialiseert Weerts zich in de documentaire fotografie. Een van zijn eerste documentaires is  ‘Zo Dichtbij’, een fotoserie over asielzoekers die terechtkwamen in het AZC te Heerlen. Mensen die moeten overleven en “zich in competitie een plek moeten veroveren in een steeds veranderende wereld”, zoals Weerts het zelf verwoordt, is een thema dat sindsdien nadrukkelijk aanwezig is in zijn fotowerk. Zijn foto’s van het dagelijkse kermis- en circusleven vormen daarop geen uitzondering. Zij kunnen vaak nog maar moeilijk financieel het hoofd boven water houden. Weerts noemt het een ”doodsteek in het hart van een eeuwenoude volkscultuur” wanneer reizende gezelschappen als het circus en de kermis zouden verdwijnen.

David Prostetstov als Mr. Dalmatin bij circus Renaissance. Foto: Jac Weerts

Toenadering
Met zijn fotoboek zoekt Weerts toenadering tot de ‘burger’, oftewel, mensen met vaste verblijfplaats in de ‘burgermaatschappij’. De buitenwereld kijkt namelijk lang niet altijd positief tegen ze aan, als we Weerts beluisteren: ‘’Er zijn nog altijd veel mensen die negatief denken over het circus. Het feit alleen al dat deze mensen in caravans en woonwagens leven, maakt dat ze met argwaan bekeken worden. Het zijn artiesten, mensen die keihard werken om de mensen in de stad en in het dorp te vermaken.” Het komt volgens Weerts vooral door onwetendheid. ‘’Mensen weten niet wat daar allemaal gebeurt achter de schermen. Ik denk dat veel mensen daardoor nog vol vooroordelen zitten over deze wereld.’’, concludeert Weerts. Hij schrijft daarom in het voorwoord van zijn fotoboek: ‘’Moge dit boek voor de reizigers en ingewijden een feest van herkenning zijn en voor de overige lezers de gelegenheid, de mensen van de reis, de hand te reiken.”
Thematische foto’s en verhalen
Het fotoboek thematisch ingedeeld om er geen allegaartje van te maken. Het telt tien hoofdstukken waaronder ‘Kind van de reis’, ‘Zestig jaar jong leren’, ‘Geloof’ en ‘The show must go on.’ Elk hoofdstuk wordt ingeleid met een kort verhaal, overeenkomstig met het onderwerp van het hoofdstuk. Schrijvers die meewerkten zijn onder andere Vera Mulder, Jet Bakel en Arnon Grunberg. De fotograaf zegt daarover het volgende: ‘’Het boek heeft meerwaarde als je het onderwerp kunt uitdiepen. Dat mag ook in taal, vind ik. Daardoor is het boek completer geworden.’’
Zes circussen en 100 kermissen
Voor de fotoserie heeft Weerts zes circussen gevolgd en is hij naar eigen schatting op zo’n honderd kermissen geweest. Voor hem was het een logische stap in zijn carrière om dit te gaan doen. Volgens Weerts was het meteen duidelijk dat hij zijn foto’s in kleur moest schieten: ‘’Ik ben een echte zwart-wit fotograaf, maar dit project schreeuwde om kleur.’’ De foto’s die hij genomen heeft van deze gezelschappen dateren uit 2013 en 2014, gemaakt ná de periode waarin Weerts tussen hen in woonde. Het idee om zich te laten fotograferen werd goed ontvangen door de mensen van het circus en de kermis. ‘’Ze vinden het fijn dat hun wereld wordt vastgelegd door iemand die ze kennen. Ik heb aan hun kinderen les gegeven, ik ken ze meer dan gemiddeld goed. Met sommigen ben ik zelfs goed bevriend’’, vertelt Weerts.

Aalmoezenier bij Circus Iarz Italiano zegent het voer voor de paarden. Foto: Jac Weerts

Taferelen op de foto’s
Vier foto’s van ‘Van de reis’ maken deel uit van de expositie ‘Face the Dutch’ die wordt getoond op het fotofestival in Leiden en op Photoville in New York te zien was. Deze foto’s heeft Weerts zelf aangedragen. ‘’Op de foto’s worden specifieke momenten weergegeven die je alleen ziet als je achter de schermen in die wereld kan binnendringen’’, zegt Weerts. Ze leggen volgens hem gevoelige momenten bloot. Weerts: ‘’Bijvoorbeeld de coverfoto waarop circuskind David vol in beeld is met een dalmatiër pakje aan. Dat contact dat hij op die foto met mij heeft wordt versterkt, doordat de honden meekijken.’’ Hiermee laat Weerts zien dat het in deze wereld heel normaal is dat kinderen meehelpen in het familiebedrijf. Weerts: ‘’Je ziet ook een foto van een klein kind dat samen met haar moeder ‘in’ de kassa zit, op een klein stoeltje. Haar moeder bedient de attractie en probeert via de microfoon het publiek te enthousiasmeren. Ik laat hiermee de verwevenheid zien van het werk en het leven dat zij leiden.’’ Weerts heeft ook foto’s gemaakt van circusartiesten die zich backstage voorbereiden en in opperste concentratie verkeren. ‘’Het zijn de verstilde vijf minuten voorafgaand aan de show. Die spanning proef je in de foto’s. Je voelt gewoon, hier staat iets te gebeuren. Dat zijn de intieme, bijzondere momenten.’’, legt hij uit. ‘’Of neem de Eucharistieviering die s ’zondags plaatsvindt op de vloer van de botsauto’s, dat weten veel mensen helemaal niet’’, zegt Weerts.

Eucharistieviering op de botsautobaan. Foto: Jac Weerts

Zakelijke vrijheid
Ook in zakelijk opzicht is Weerts erg gesteld op zijn vrijheid. Hij houdt graag de regie in eigen handen. Hij heeft liever niet dat een uitgever zich bemoeit met de creatieve inhoud van zijn fotoboek. De totstandkoming van dit boek heeft heel wat voeten in de aarde gehad. ‘’In 2014 heeft zich een kleine ramp voltrokken omdat uitgeverij Lecturis er op een gegeven moment te weinig brood in zag. De voorinschrijvingen waren in hun ogen te gering. Zij wilden het op de lange termijn schuiven, maar dat pikte ik niet. De samenwerking stopte. Eerst wilde ik het dan zelf maar uitgeven, maar daar zitten zoveel zakelijke beslommeringen aan vast, waardoor je niet meer aan fotografie toekomt”, aldus Weerts. Uitgeverij Toth uit Bussum was wel blij met de opzet van het fotoboek. Weerts kreeg de volledige vrijheid om het boek naar eigen inzicht gestalte te geven. ‘’Deze uitgever durfde het aan om het in een hoge oplage uit te geven. Waar ik aanvankelijk dacht aan 800 a 1000 exemplaren, heeft Toth 2100 exemplaren laten drukken. Tot nu toe zijn er ruim 1200 boeken verkocht”, vertelt de fotograaf opgetogen.

Heilige communie bij de kermis. Foto: Jac Weerts

Nieuwe onderwerpen
Nu, na 28 jaar, is honger naar het reizen nog altijd niet gestild. Weerts: “Het is een integraal onderdeel van mijn leven geworden. Dat zal nooit meer veranderen.” Nog vaak is hij onderweg met zijn caravan die altijd startklaar staat, naast zijn woning in Heerlen. Weerts: ‘’Nu het project ‘Van de reis’ is afgesloten, is er een eind gekomen aan de verwevenheid met de kermis- en circuswereld. Ik ga vanaf nu op zoek naar nieuwe onderwerpen. Al reizend dienen die zich makkelijk aan.‘’

Expositie: ‘Face the Dutch’ : Internationaal Fotofestival Leiden (10 t/m 31 oktober)
Meer informatie: jacweerts.nl

Bekijk ook deze items