De magie van de achterkant

In deze rubriek bespreken we cruciale ervaringen in de creatieve ontwikkeling van fotografen. Popel Coumou had een scharniermoment toen ze van een van haar werken de achterkant bekeek. Die bleek een abstracte variant van de voorkant te zijn. Voor haar was dit aanleiding om nog minimalistischer te gaan werken dan ze al deed.

Door Pieter van Leeuwen

Popel Coumou richt zich op geabstraheerde interieurs en vergezichten, deels vastgelegd, deels geconstrueerd. Een van haar werken toont een polderlandschap dat bestaat uit een aantal donkere, groezelige vlakken met daarin akkers met onder meer gewassen met, vaag zichtbaar, witte bloemen. Er is ook een eenvoudig huis te zien. Het is niet gefotografeerd, maar nagemaakt met behulp van witte en zwarte stukken papier die tegen de achterkant van de print zijn geplakt. Je kunt het slechts zien bij doorzicht, zoals je op een bankbiljet het watermerk bekijkt. Door de gelaagdheid van het papier wordt het tweede beeld zichtbaar.
Vanaf de achterkant gezien is het beeld eenvoudiger. Je ziet niet veel meer dan drie zwarte lijnen en twee zwarte vlakken tegen een vrijwel witte achtergrond. Toch is dat genoeg om onmiskenbaar een huis te herkennen. Een wit huis in een besneeuwd mistig landschap. Het is een op de spits gedreven minimalisme. Popel Coumou heeft veel van dit soort abstracte beelden van gesneden stroken papier gemaakt. Op een gegeven moment ontstond de wil om een stap verder te gaan: nog abstracter, nog minder realistisch en meer zelf construeren.

De kern

Dat abstracte was er al vroeg in haar loopbaan. Ze filtert haar omgeving op lijn- en vlakwerking, lichtval en ruimtegevoel en maakt dan haar foto’s. Vervolgens gebruikt ze die als schetsen voor haar collages. De manier waarop ze haar abstracte visie presenteert wisselt met de tijd. Aanvankelijk oogden haar collages fotografisch. Je zag interieurs en landschappen waarin lijnen en vlakken sterk werden benadrukt en soms zelfs toegevoegd. Maar er was ook plaats voor details, bijvoorbeeld meubels, bomen en struiken en soms zelfs een mens.

Na het zien van de achterkant van de foto met het huisje blijken die details niet per se nodig. Lijnen en vlakken van stroken papier en foamboard zijn genoeg om de kern te laten zien van wat ze in haar schetsmatige foto’s heeft vastgelegd. Ook in de hoeveelheid vlakken blijkt ze zich flink te kunnen beperken zonder wat ze oorspronkelijk zag tekort te doen. Het resultaat is minimalistisch, verstild en direct. Foto’s in haar collages verwerken lijkt vanaf nu overbodig, al is het niet verdwenen.

Een vleugje realiteit

Bij vergaande abstractie verdwijnt de levendigheid en de verankering in de wereld om ons heen. Stroken papier blijken daarom niet genoeg. In de hier geplaatste foto zit in het witte vlak een zeegezicht met een glinstering van de zon verborgen. Bijna onzichtbaar. Bij de eerste blik zie je het niet. Pas als je de tijd neemt doemt het op, mits de print goed is. Zo niet, kijk op haar website. Het lijkt op het effect dat psychologen bereikten door in een bioscoopfilm enkele beeldjes, voor de toeschouwers nauwelijks waarneembaar, te vervangen door foto’s van een bepaald drankje. Het publiek bleek er in de pauze meer van te drinken. In een van haar beelden geeft Coumou emoties mee die verwijzen naar fijne persoonlijke herinneringen. Er komt ook nog eens een weids ruimtegevoel bij. In opeenvolgende collages zijn fotostroken van blauwe luchten verwerkt. Het zijn beelden met een dubbele bodem die je alleen ontdekt door de tijd te nemen en je te concentreren. Die investering krijg je terug. In een overprikkelde wereld is het een roep naar rust, geduld en focus.

Opkrullend papier

Puur abstract werkt ze dus niet. Ze wil het levendig houden. Dit doet ze ook op een andere manier. Ze maakt haar abstracties bewust imperfect. Wie wel eens een Mondriaan in het echt gezien heeft kent de gewaarwording. Je ziet niet alleen kleur en vlakverdeling, maar ook verfstroken, canvas, bepaald niet smetteloos wit en beschadigingen. Behalve een abstracte visie zie je dus ook een voorwerp en je kunt zijn werkwijze bijna volledig reconstrueren. Het was bij Mondriaan vast niet de bedoeling, maar Popel doet dit bewust. In een tijd dat je collages perfect met de computer kunt maken, werkt zij met echt gereedschap als schaar en mes voor echte materialen als papier en foamboard. Vervolgens fotografeerde ze dat, althans tot 2019, ook nog eens met een analoge camera. Dat een strookje papier opkrult deert haar niet, evenmin als beschadigingen aan de randjes van het papier. De papieren collages worden er een beetje driedimensionaal door, en al helemaal bij gebruik van foamboard. In beide gevallen zie je een tastbaar voorwerp.

Menselijke maat

Popel Coumou maakt veel transparante werken. Bij verandering van licht zien ze er telkens anders uit. Waar je een abstracte visie ziet en waar haar werk een door een mens gemaakt voorwerp blijft wordt door haar bepaald. Ze experimenteert er uitgebreid mee. Met alleen abstractie zit je in een betekenisloze virtuele wereld. Het zijn de verbanden met de echte wereld die abstract werk betekenisvol maken. Door abstracties uit de wereld om ons heen te destilleren, door er een laag uit de werkelijkheid aan toe te voegen en door ze met imperfecties een menselijke maat mee te geven en ze soms zelfs tastbaar te maken kom je als kijker op de wip te zitten. Op het ene moment beweeg je je in een abstracte visie, in het volgende moment in de werkelijkheid.

Wil je meer lezen over ONTWIKKELING in de fotografie? Neem dan nu een abonnement op Pf Fotografie Magazine!