Dubbeltentoonstelling Erwin Olaf wegens succes verlengd

De uitgebreide tentoonstelling van Erwin Olaf in het Gemeente Museum Den Haag en het Fotomuseum Den Haag laten goed zijn ontwikkeling als kunstenaar zien. De eerste zwart-wit periode van Olaf hangt in het Fotomuseum, het latere werk in kleur in het Gemeente Museum. Tijdens de perspresentatie van de expositie vertelde de inmiddels zestigjarige Olaf dat hij vaak de schilderkunst als voorbeeld had: “Het idee dat je alleen maar geïnspireerd kunt worden door andere fotografen heb ik al lang geleden losgelaten. Ik heb veel inspiratie opgedaan door de tentoonstellingen in dit museum, van Francis Bacon, Mark Rothko, Piet Mondriaan en Lucien Freud.”

Na zijn vroege series, die hij voornamelijk schoot in zwart-wit, kreeg Olaf genoeg van zijn eigen rebellie, maar ook genoeg van zijn reclamewerk. De kentering in zijn werk werd ook gevoed doordat zijn rebellerende serie Fashion Victimswerd neergesabeld door de pers.

Olaf besloot geen opdrachten meer aan te nemen en zich slechts te concentreren op zijn persoonlijke werk. Vanaf het begin van deze eeuw ontstond zijn rijpere werk, waarvan de eerste serie Maturedit al in de titel aanduidt. De series die hij daarna maakte, Rain, Hope en Grieftonen allemaal een gevoel van desolaatheid. In al zijn werken in deze periode speelt het gevoel van gebrek aan menselijk contact een grote rol. Daarnaast verbeeldt Olaf zijn boosheid over de politieke ontwikkelingen in met name Amerika.

Een foto uit de serie Grief, het portret genaamd Margaret, toont een vrouw die met een glas sterke drank aan de tafel zit in een jaren ‘60 stijl. Haar blik is naar beneden gewend. Ze is perfect gekleed in een gestileerde omgeving. Alles klopt, van haar kapsel tot haar horloge, maar ze is alleen. Deze foto vat de stijl, werkwijze en thematiek van Olaf samen. Hij bouwde hiervoor huiskamers van de Amerikaanse aristocratisch klasse na in de studio. De vrouwen in Grief  lijken weduwen of gescheiden vrouwen. Terwijl het leven perfect georkestreerd is, blijft de ingehouden emotie van het verborgen leed de ondertoon voeren.

De vaak surreële foto’s uit Grief  lijken te focussen op een onbekend persoonlijk leed van de mensen op de foto, maar het is juist het universele wereldleed waarop Olaf zich in deze serie richt. Hij vindt de aandacht van de media voor het kleinburgerlijk, individueel leed een afleider van echte maatschappelijke problemen. In een interview met Cathérine Ongenae in DM Magazine zegt hij hierover: “We leven met zeven miljard mensen op deze planeet. Hoe kleiner we worden als individu, hoe meer we focussen op het leed van het individu. Zolang we maar met dat kleine verdriet bezig zijn, en vooral het leed van de ander, natuurlijk, hoeven we niet naar het grotere probleem te kijken. Reality televisie speelt daar natuurlijk mooi op in.”

Palm Springs

In de serie Shanghai, een vervolg op Berlin, vertaalde Olaf de eenzaamheid en vervreemding in de metropool van 24 miljoen mensen die vrijwel allemaal in torenflats wonen. Vaak staan vrouwen, maar ook kinderen op de foto’s, in gesloten ruimtes met gedimd licht of buiten in duistere omgevingen. Zij verbeelden de emoties die gaan over het modern leven.

Op een van de foto’s uit de serie zie je een jonge vrouw, die perfect gekleed met haar handtas in een deuropening staat. Ze kijkt naar beneden en lijkt te twijfelen of ze de deur uit wil. Zoals zovele ander foto’s lijkt het beeld een still uit een dramatische film. Olaf vertaalt hiermee door de zeef van zijn fantasie de wereld om hem heen.

Ook zijn laatste serie Palm Springs laat zien dat Erwin Olaf zich tegenwoordig liever buiten de studio begeeft met zijn fotografie. Deze serie gaat over een kunstmatige stad in Californië waar alles perfect zou moeten zijn, een decor van luxe en overdaad, maar dat uiteindelijk niet is. Olaf gebruikte Palm Springs als een decor en tevens als metafoor van een perfecte wereld met een barst erin. De foto Palm Springs, American Dream, Self-Portrait with Alex, (2018), waar hij zelf op staat – een kleine knipoog en verwijzing naar de schilder David Hockney – met een cocktailglas in de hand aan de rand van het zwembad, kijkend naar een jongeman die in het water staat, komen zijn ideeën over de wereld en zijn privé gevoelens samen. De omgeving lijkt een ideale setting maar de oudere, rijpere man die Olaf is, ziet de beperkingen van zijn lichaam en de eindigheid van het leven. De foto en de hele serie gaat ook over het verval van de stad, als symbool voor de westerse wereld. Het is ook een politiek statement over de wereld. In het portret The Workervan een zwarte man is het duidelijk, gezien de eerdere series van Olaf, dat hij zijn commentaar over de verhoudingen van rassen en klassen in de huidskleur verwerkt.

Maatschappelijke betrokkenheid

Olaf bedrijft, ondanks zijn journalistieke achtergrond, geen documentaire fotografie. Hij vermengt altijd de werkelijkheid met zijn fantasie. Daarom kan zijn fotografie vormgericht lijken, maar is het altijd zijn drang geweest om zijn gevoel over de wereld te verbeelden in een geabstraheerde stijl. Juist daarom heeft Erwin Olaf bijgedragen aan de emancipatie van de fotografie als beeldende kunst. Nu hij in zijn geënsceneerde stijl rijpheid en erkenning heeft gekregen en de musea hun poorten voor hem hebben opengezet, lijkt het pad naar de documentaire fotografie, of moeten we zeggen, de documentaire stijl voor hem open te staan.

Hij wil terugkeren naar de documentaire fotografie, zonder enscenering, fotostudio en nabewerking. En dat is eigenlijk niet eens verwonderlijk, want het werk van Erwin Olaf, hoe verfijnd en persoonlijk ook, is altijd ingebed geweest in zijn maatschappelijke betrokkenheid, reeds ontstaan tijdens zijn opdeling aan de school voor journalistiek. Al zijn series kun je beschouwen als een reactie op de tijd en de geschiedenis. Dit geldt zeker voor zijn laatste series Berlin, Shanghaien Palm Springs. Olaf drukt met zijn laatste series de angst uit over de ondergang van het Avondland. In een interview met de curator van het Fotomuseum Den Haag Wim van Sinderen in Gup zegt hij hierover: “Op de school voor journalistiek schreef ik al over wat er zou gebeuren als de bom zou vallen. Intussen zit ik nu zelf bovenop de golf, maar heel mijn leven ben ik bang geweest voor het einde van onze kwetsbaar, mooie democratisch systeem waarin wij het geluk hebben te leven.”

In Pf #2 staat een uitgebreid portfolio van Erwin Olaf met de rest van dit artikel. Koop Pf los online of neem een abonnement als je niets wilt missen. 

Op dinsdagmiddag 16 april werd de 200.000ste bezoeker van de dubbeltentoonstelling Erwin Olaf feestelijk ontvangen in het Gemeentemuseum. Maaike van Tilborg was met haar vriendin naar de tentoonstelling gekomen en werd door Erwin Olaf zelf gefeliciteerd. Ook ontving ze van hem een exemplaar van zijn boek Erwin Olaf – I Am dat hij ter plekke voor haar signeerde. Maaike was zeer verrast. Tijdens haar studie aan de kunstacademie in Rotterdam was Erwin Olaf al een grote inspiratiebron. Het succes van de dubbeltentoonstelling is aanleiding voor het Gemeentemuseum en Fotomuseum Den Haag om in beide musea de tentoonstelling te verlengen t/m zondag 16 juni.