30 jaar na de ramp: verhalen uit de Exclusion Zone

Jaren geleden gingen ze terug naar hun geboortegrond. Terug om in hun vertrouwde omgeving te sterven, zodat ze in het hiernamaals herenigd zouden worden met hun geliefden. Nooit hadden ze gedacht dat ze zo oud zouden worden. In het verboden gebied rond de rampplek Tsjernobyl, waar de grond nog ernstig besmet is en het niet veilig is om te leven, wonen zo’n 140 bejaarde Samosely of Selfsettlers. Fotografe Esther Hessing en tekstschrijver Sophieke Thurmer bezochten meermaals het gebied om het verhaal van deze mensen te vertellen, voordat het gebied (letterlijk) is uitgestorven.

“Begin 2015 ben ik mee geweest met een fotografenreis naar het rampgebied,” vertelt Esther Hessing. “Tijdens het inlezen voor de reis, kwam ik erachter dat er nog mensen wonen in het gebied. Ik kon echter niet veel informatie over deze Samosely of Selfsettlers vinden. Dat triggerde me.”

Tweede reis

Spoedig na de eerste maakt ze daarom een tweede reis naar het gebied. “Deze keer alleen. Ik kwam er al snel achter dat er zoveel te vertellen is over het gebied en de mensen, dat ik dit niet alleen met foto’s kon laten zien. Daarom heb ik Sophieke benaderd. Zij heeft de interviews gedaan, zodat ik me volledig kon concentreren op de fotografie.”

Het tweetal reist een aantal keer af naar de Exclusion zone. “Na de kernramp probeerden bewoners van het gebied terug te keren naar hun geboortegrond. De overheid hield ze tegen of stuurde ze weg uit het gebied tot in 1987 een moment kwam waarbij het mensen werd toegestaan om terug te keren. Alleen mensen van boven de vruchtbare leeftijd, dus boven de vijftig, mochten terug. Daarna werd het gebied weer gesloten en mochten er geen nieuwe mensen meer bij. Van de oorspronkelijke groep zijn nu nog zo’n 140 mensen over. Deze groep wordt echter steeds kleiner. De vijftigers van toen zijn nu tachtig jaar of ouder en er komen geen mensen meer bij. Over tien jaar is het gebied daarom wellicht helemaal uitgestorven. Dat is ook de reden waarom we dit verhaal willen vertellen.”

Sterven

De selfsettlers gingen terug naar hun geboortegrond met het idee daar te sterven. “Ze wilden liever drie jaar op hun eigen grond leven en daar sterven dan ergens anders oud worden. Dat komt ook voort uit het geloof dat je in het hiernamaals alleen wordt herenigd met geliefden zoals hun ouders wanneer zij op dezelfde begraafplaats zijn begraven.”

“In de dorpjes zijn geen voorzieningen. Er is geen medische hulp of openbaar vervoer. De mensen zijn volledig aangewezen op de groente die ze verbouwen in hun moestuintje. Het jaar bestaat uit zaaien, oogsten en inmaken en daarna begint de cyclus weer opnieuw. Eens in de twee weken komt wel een busje op bezoek, waar mensen het broodnodige zoals olie, rijst en zout kunnen kopen. De meeste mensen hebben ook kinderen, die buiten het gebied wonen. Zij mogen op bezoek komen. Kleinkinderen, tenminste, wanneer ze jonger zijn dan 21 jaar, mogen het gebied niet in.”

Hartelijke ontvangst

Het gebied bezoeken kan alleen onder begeleiding van een gids. “De gids heeft de mensen eerst benaderd, om te kijken of we welkom waren. We werden door de mensen heel hartelijk ontvangen. Vaak kwam er al snel van alles op tafel. Best lastig, omdat je weet dat alle groenten en fruit van het besmette land afkomstig is. Ook het water is besmet. Er zijn geen waterleidingen, mensen halen hun water uit de put in de tuin. Je kunt echter niet elke keer nee zeggen wanneer mensen van alles aanbieden.”

Stralingsrisico

De fotografe is meermaals in het gebied geweest. Hoe kijkt ze aan tegen het stralingsrisico? “Voorafgaand aan de reis ben ik bij een radioloog geweest en heb ik informatie ingewonnen. De achtergrondstraling die aanwezig is in het gebied is echter niet veel hoger dan het stralingsniveau waaraan je wordt blootgesteld tijdens een intercontinentale vlucht. Hoog in de lucht zijn de stralingsniveaus veel hoger dan op de grond. Hetzelfde geldt in de bergen. Een ander verhaal is het bijvoorbeeld wat betreft mos dat groeit in het gebied. Mos houdt radioactieve deeltjes vast. Ik kreeg daarom het advies er niet op te gaan staan. Het eten van in het gebied van verbouwde groenten en het drinken van water wordt afgeraden. Anderzijds kan niemand precies vertellen wat het risico is. Het gebied is eigenlijk een groot experiment. Ik achtte het risico niet zo groot en heb het daarom vrij snel achter me gelaten. Elke keer wanneer we het gebied verlaten werden we bovendien gecontroleerd met behulp van een stralingsmeter.”

“De veerkracht van de natuur en de mensen in het gebied heeft het meeste indruk op me gemaakt. Bij Tsjernobyl denk je aan een gebied vol dood en verderf met misvormde die-ren. Een gebied met alleen ellende. Maar dat trof ik niet aan. Het gebied is groot en mooi en straling zie, ruik of proef je niet. Enerzijds verdwijnt het besef van het stralingsgevaar snel naar de achtergrond, anderzijds weet je dat er iets mis is. Het gebied doet iets raars met je, ik kan het moeilijk beschrijven.”

Centrale

Het gebied heeft haar gegrepen. Graag wil ze terug voor een volgend project. “In de centrale werken nog zo’n 2000 mensen. Een enorm aantal, waar ik me helemaal niet bewust van was. Die mensen wonen in de stad Slavutych, die speciaal gebouwd is voor deze werknemers. Het werk in de centrale houdt echter een keer op. Onlangs is een enorm sarcofaag om het gebouw geplaatst en het nucleaire afval wordt ontmanteld. Met het verdwijnen van werk is het aannemelijk dat de stad ook zal verdwijnen. Nog een stad die ophoudt te bestaan vanwege de ramp.”

Van 10 tot en met 24 februari is de expositie Bound to the Ground te zien bij Kade 40 in Vlaardingen. Het gelijknamige boek (30 euro) is te verkrijgen bij te expositie of via deze link: www.boundtotheground.com.