WORLD PRESS PHOTO tentoonstelling 2015
In het roemruchte tijdschrift Perspektief (# 22, 1985) beklaagde ik me in een recensie van de World Press Photo van dat jaar dat er zoveel ellende te zien was. De winnende foto van 1984 gemaakt door Pablo Bartholomew, was toen van de Bhopal ramp. ‘Wat ik vooral op de foto tegen heb is dat ze nauwelijks een verhaal laat zien’, schreef ik kritisch. Wel loofde ik de prijswinnende foto’s van Sebastiāo Salgado omdat hij een langlopend project had gedaan over de Ethiopië.
Is het nu anders? Ja en nee. Opnieuw zijn het de beelden van het lijden van de mens in al zijn vormen die de boventoon voeren, maar gezegd moet worden dat er de laatste jaren een verschuivende tendens te zien is. Achterop het grote paneel, meteen bij het begin van de tentoonstelling van de World Press Photo 15 in de Nieuwe Kerk in Amsterdam, met de winnende foto van Mad Nissen, staat een overzicht van de prijswinnende foto’s sinds 1955. Je kunt zien dat de laatste jaren de beelden steeds minder expliciet worden en dat ze de ellende meer verbeelden dan afbeelden. Maar ook dit jaar veel onvervalste fotojournalistiek van menselijk lijden door geweld en conflicten. Vanuit Istanbul het gewonde meisje tijdens de opstanden op het Taksim Plein gemaakt door Bulent Kilic. Beelden uit de Gaza strook van rouwende Palestijn ontbreken ook jaar ook weer niet. Dramatische foto’s van Sergey Ponomarev met verwoeste huizen, lijken en veel bloed. Minder bloedig maar niet minder dramatisch is de surrealistische foto van de Afrikaanse bootvluchtelingen in de middellandse zee, gemaakt door Massimo Sestini. (overigens zijn er opvallend veel prijswinnende Italiaanse fotografen, zou dat te maken kunnen hebben met hun klassieke, christelijke achtergrond vol dramatische beelden?). Het ebola probleem kon natuurlijk ook niet ontbreken: dramatische beelden die het Afrikaanse continent al decennia stigmatiseren, gemaakt door Peter Muller.
Bloedige protesten in Kiev met veel dood, letterlijk veel bloed, rook, helmen en wapens, gemaakt door Jerome Sessini. Uiteraard kon de MH17 ramp niet ontbreken en frappant is dat we op de tentoonstelling wel beelden zien met lijken, die dwars door daken naar beneden kwamen. Toen Pierre Crom voor het ANP foto’s maakte mochten er uit piëteit met de nabestaanden geen slachtoffers te zien zijn. Nu kunnen we kijken naar een levensgrote foto van een man die in zijn stoel te midden van de tarwevelden ligt. We worden niet van tevoren gewaarschuwd dat het graphic images zijn, zoals vaak gebeurt bij websites die dit door beelden tonen. Bij de World Press moet je wel een beetje geharnast zijn. Of zijn we dat inmiddels al lang?
Susan Sontag heeft daar interessante gedachten over in haar boek Regarding the Pain of Others. Zij hekelt de Franse filosofen, zoals Baudrillard, die zeggen dat we zo overladen worden door beelden dat ze nauwelijks meer een werkelijkheid weergeven. Volgens haar is dit een ‘adembenemend provincialisme’, die geen recht doet aan het werkelijke gevoel van empathie dat nog steeds veel mensen hebben als ze de pijn van anderen zien. Het is een ‘cynisme van de moderne burger’ om zich in te dekken tegen elke ontroering. We hebben volgens haar niet het recht op deze vrijwillige verdoving.
Natuurlijk moet de kijker zijn best blijven doen om zich te laten raken door de beelden over het lijden van de mens, immers – hoe je het ook wendt of keert – het eeuwige hoofdthema van de World Press Photo, maar de fotografen moeten ook nieuwe wegen bewandelen om hetzelfde verhaal in andere vormen te vertellen. En gelukkig zie je dat dit jaar ook veel meer. Al jaren worden niet alleen single beelden maar ook series opgenomen. Maar dit is het eerste jaar dat de World Press Photo langlopende projecten heeft gehonoreerd. De eerste prijs kreeg Darcy Padilla, die in het project Family Love (1993-2014) een familiedrama vol armoede, drugs, HIV, en alcohol heeft vastgelegd. De enigszins gedateerde zwart-wit foto’s, met een hoog Larry Clark gehalte zou ik eerder een derde prijs hebben gegeven.
Interessanter vond ik de derde prijs in deze categorie, die wat mij betreft de eerst prijs had mogen krijgen, was het project van de Chinese fotograaf Lu Guang, die laatste tien jaar de economische ontwikkeling en vervuiling in China heeft vastgelegd. De moderne kleurenfotografie laat niet alleen de obligate rokende schoorstenen zien maar ook de smog op het vliegveld van Beijing, dode vogels, een giftige grapefruit en een man die zijn kind begraaft, dat overleden is door de milieuvervuiling. “China heeft veel problemen maar dat wil niet zeggen dat ze gemakkelijk te fotograferen zijn. Mijn fotografie is meer een onderzoek. Je moet kalm blijven en in detail gaan. Allen dan kom je dichter bij een diepere laag van de waarheid,” zegt Lu Guang over zijn project. Met het tonen van dit soort projecten, die dieper gaan dan het verplichte bloed, de magere lijken en de eeuwige oorlogswapens, is de World Press Photo de goede weg ingeslagen.
De World Press Photo expositie is vanaf zaterdag 18 april evenals vorig jaar weer te zien in de Nieuwe Kerk in Amsterdam, nadat het enige jaren naar de Oude Kerk was verhuisd. De ‘kerkentocht’ moge een ironie van de geschiedenis genoemd worden. Na de Beeldenstorm in 1578 zijn de afbeeldingen van het lijden van Christus terug in de kerk maar nu in een overzicht van het lijden van de mens.
Nu is het nog de vraag of de expositie van de World Press Photo geen weerstand gaat ondervinden in Rusland, waar de winnende foto van het homostel uitgelegd kan worden als homopropaganda. De directeur Lars Boering vertelde tijdens de persbijeenkomst dat hij voorlopig nog geen tekenen van Russische weerstand had bemerkt.
World Press Photo tentoonstelling 2015
18 april 2015 tot en met 5 juli 2015
Dagelijks 10 – 18 uur (de kassa sluit om 17.30 uur)