Door de wereld vergeten: Wolfskinderen

In 2011 hoort Claudia Heinermann voor het eerst over zogenaamde ‘Wolfskinderen’. Zo noemt men de oorlogswezen uit Oost-Pruisen die na 1945 op zoek naar voedsel en onderdak door de Baltische bossen dwaalden. Het onderwerp laat haar niet meer los. Samen met journaliste Sonya Winterberg gaat zij op zoek naar de ‘Wolfskinderen’ die inmiddels hoogbejaard zijn. In 2015 publiceerde Heinermann het boek ‘Wolfskinder – A Post War Story’, dat genomineerd werd voor de ‘Prix Du Livre Arles 2016’, ‘Best Photo books Kassel 2016’. Op 12 november is het boek verkozen tot het beste fotoboek bij de ‘Deutsche Fotobuchpreis 2018’.

Wolfskinderen zijn van oorsprong Duitse kinderen. Hele Duitse gezinnen vluchtten aan het einde van de Tweede Wereldoorlog uit Oost-Pruisen en Königsberg uit angst voor het oprukkende Rode Leger. Tijdens de vlucht raakten kinderen zoek of ze waren getuige van de moord op hun eigen familie. Anderen zagen familieleden verhongeren, omkomen door verzwakking of ziekte. Deze kinderen waren aan hun eigen lot overgelaten en probeerden te overleven in de Baltische bossen. Ze vochten een strijd op leven en dood tegen kou, honger en de willekeur van de Sovjets.

Onderdak

Sommige kinderen vonden onderdak bij Litouwse boeren, die hen met gevaar voor eigen leven onderdak en eten gaven. “Sommige kinderen vonden vrij snel onderdak. Anderen zwierven langer rond. Litouwen is een uitgestrekt en dunbevolkt gebied. Een aantal van hen verkoos het bos voor onderdak bij mensen.”

Opleiding

De kinderen die waren ondergebracht bij boeren moesten als tegenprestatie vaak op het land of de boerderij werken. “School zat er voor hen niet in, de kans was te groot dat ze hun afkomst zouden verraden. Eenmaal in Litouwen mochten ze absoluut geen Duits spreken. De meesten hebben nooit een opleiding kunnen volgen. Ze zijn tot op de dag van vandaag analfabeet. De kinderen kregen doorgaans een nieuwe identiteit en Litouwse namen om hun Duitse achtergrond te verbergen. Hierdoor waren zij voor de zoekdiensten van het Rode Kruis onvindbaar. Zo verbleven ze decennia lang achter het IJzeren Gordijn. Sinds de val van de Sovjet Unie, begin jaren negentig, is ook het leven van de Wolfskinderen veranderd. Er is meer aandacht gekomen voor hun lot, al zijn ze bij het grote publiek nog steeds niet bekend.”

Verenigd

Tot zover de historie. De interesse van Heinermann in het onderwerp wordt aangewakkerd toen zij een boek over een van de Wolfskinderen, ‘Zwerkind’ van Ingeborg Jacobs in een boekenwinkel zag liggen. Dat doet haar direct besluiten om meer over de Wolfskinderen te weten te komen. Ze vindt een vereniging van de Wolfskinderen en neemt contact op. “Na de val van de muur heeft ooit een vrouw haar verhaal gedaan op de radio. Zij vroeg lotgenoten contact op te nemen. Daar kreeg zij veel reacties op. Sindsdien zijn de Wolfskinderen verenigd. Het was in de jaren 90 een groep van 300-400 Wolfskinderen.”

Litouwen

In het begin van haar research ontmoet Claudia journaliste Sonya Winterberg. Ze besluiten om samen te werken. Sonya interviewt de mensen, Claudia maakt portretten. Van de ruim 70 Wolfskinderen die in 2011 nog in Litouwen waren, ontmoeten ze 42. “Bij een aantal mensen ben ik meerdere keren op bezoek geweest. Soms is het teveel om op één dag je verhaal te doen en foto’s te maken. Een andere keer vond ik de foto net niet goed genoeg. Ik ben daarom zelf nog een aantal keer naar Litouwen gegaan, ook om landschappen te fotograferen.”

Honger

Het zijn verschrikkelijke verhalen die de mensen vertellen. “Heel aangrijpend. Sommigen vertelden dat hun moeder overleed vanwege de honger. Het weinige eten dat er was gaven ze aan hun kinderen. ‘s Nachts lagen ze nog naast elkaar te slapen en ’s ochtends werd hun moeder niet meer wakker. Ondanks de dramatische start in het leven, hebben allen uiteindelijk hun draai gevonden. Vanwege een gebrek aan scholing, heeft het merendeel een laagbetaalde baan gehad. Ze moeten nu rondkomen van een klein pensioen.”

Open armen

“Wij werden door de Wolfskinderen met open armen ontvangen, het waren hartelijke en emotionele ontmoetingen. Ze wilden graag hun verhaal vertellen en delen. Sommigen hadden het gevoel dat ze door de wereld waren vergeten. Een van hen gaf aan het jammer te vinden dat we nu pas kwamen, omdat er al inmiddels al zoveel zijn overleden en hun verhaal nooit meer verteld kan worden.”

Vergetelheid

Heinermann en Winterberg hebben 42 Wolfskinderen bezocht en 22 daarvan zijn in woord en beeld gebracht in het boek. Deze verhalen kunnen daarmee niet meer in de vergetelheid raken. Naast de interviews zijn portretten te zien, foto’s van leefomstandigheden, de huiselijke omgeving en oude foto’s en documenten. Ook heeft Heinermann in verschillende jaargetijden foto’s gemaakt van het Litouwse landschap.

Uitverkocht

Het boek is inmiddels uitverkocht en niet meer na te bestellen. “Het boek is mede dankzij crowdfunding tot stand gekomen. Ik ga niet voor een herdruk, dan zou ik opnieuw een campagne moeten opstarten en die tijd en energie heb ik nodig voor mijn nieuwe werk.”

Siberië

Heinermann werkt op dit moment aan een project over de deportaties vanuit de Baltische Staten na na Siberië onder het Sovjet-regime. Haar focus ligt op vrouwen en kinderen die in afgelegen gebieden te werk gesteld werden. “Degenen die het overleefden kwamen pas eind jaren 50, na Stalins dood, terug naar Litouwen, Letland of Estland. Enkelingen bleven achter. Voor dit project heb ik het afgelopen jaar research gedaan in verschillende archieven en heb ik ooggetuigen geïnterviewd. Op basis van hun deportatieverhalen zal ik de komende twee jaar een aantal keer naar Siberië reizen om hun sporen te volgen. Ik kom net terug van mijn eerste reis naar het Altaj gebergte in Siberië.”

In juni 2016 stond er een boekrecensie geschreven door Rob Becker in Pf.