Smeltend ijs en stijgende zeespiegel in Het Scheepvaartmuseum

Ruim 400 jaar lang wordt het Noordpoolgebied verkend en in kaart gebracht. In de late middeleeuwen komt het Noorden in mythische verhalen voor als een woest, ijskoud en donker gebied. In 1596 proberen Nederlanders onder leiding van Willem Barentsz de oversteek te maken via een kortere, Arctische zeeroute naar Azië. Door het extreem koude klimaat en het poolijs blijkt een doorvaart onmogelijk en stranden zij op Nova Zembla. In de eeuwen daarna verkenden pioniers en wetenschappers het Noordpoolgebied, brachten het steeds verder in kaart en legden zijn geheimen bloot. De onbekende Pool verandert in een gebied waar – door de opwarming van de aarde – een steeds intensievere wedloop om beheersing over handelsroutes en grondstoffen gaande is. De tentoonstelling Strijd om het IJs belicht de Nederlandse historische betrokkenheid in het Noordpoolgebied aan de hand van thema’s als de mythische pool, de eerste pogingen om een Noordelijke doorvaart te vinden, de walvisvaart, de overwintering als nationaal epos, wedijver en wetenschap en de opkomst van het toerisme.

In 1882 vertrekt een Nederlandse expeditie met stoomschip Varna naar West-Siberië. Expeditieleden – onder wie astronoom Henri Ekama – verrichten wetenschappelijk onderzoek op diverse terreinen. Wanneer de Varna in het pakijs bekneld raakt, is de bemanning genoodzaakt op het ijs overwinteren. Als de het schip in het voorjaar van 1883 zinkt, besluit de bemanning de terugtocht te voet af te leggen. Na een reis over de verraderlijke ijsmassa worden zij, na drie weken, door voorbijgaande schepen opgepikt. Henri Ekama was tevens de fotograaf van de expeditie. Na zijn overlijden kreeg Het Scheepvaartmuseum in 1937 de negatieven van deze bijzondere en bijna vergeten expeditie geschonken net als zijn poolbroek, -laarzen, sneeuwbril en wandelstok. Samen met nooit eerder gepubliceerde foto’s van de expeditie worden deze objecten voor het eerst in Het Scheepvaartmuseum getoond.

De tentoonstelling Strijd om het ijs sluit af met de presentatie Arctic: New Frontier van fotojournalisten en filmmakers  Kadir van Lohuizen en Yuri Kozyrev, waarin zij de actuele situatie in het Noordpoolgebied belichten. Door het vrijkomen van de Noordoostelijke zeeroute naar Azië, worden de economische en militaire belangen steeds groter. De exploitatie van natuurlijke grondstoffen als olie, gas, mineralen en edelmetalen zorgt ervoor dat grootmachten tegenover elkaar staan om de rijkdommen van het poolgebied te ontginnen. Militarisering van het gebied gaat hiermee gepaard: van wie is de Noordpool nou eigenlijk en wat voor impact heeft dit alles voor de oorspronkelijke bewoners van het Noordpoolgebied? Deze presentatie vormt de overgang naar de tentoonstelling Rising Tide van fotojournalist en filmmaker Kadir van Lohuizen.

Rising Tide is een wake-up call. Het laat zien dat de klimaatverandering niet meer te stoppen is, maar enkel nog vertraagd kan worden. Kadir van Lohuizen reflecteert vanuit zijn eigen artistieke visie en discipline op de gevolgen die de klimaatcrisis wereldwijd heeft op de stijging van de zeespiegel. Hij reisde onder meer naar Groenland, Bangladesh, Papoea-Nieuw-Guinea, Panama, Kiribati, Fiji, Jakarta, Miami, New York en Nederland om de impact van de waterstijging te onderzoeken en in beeld te brengen. Van Lohuizen sprak met zowel beleidsmakers als de bevolking om verschillende perspectieven op de problematiek te belichten. De tentoonstelling Rising Tide toont door middel van foto’s en films de menselijke verhalen achter de ontluisterende statistieken. Het schetst een confronterend beeld van een nabije toekomst.

Het Scheepvaartmuseum laat zien hoe water werelden verbindt. Het museum presenteert topstukken uit één van de meest vooraanstaande maritieme collecties ter wereld. Naast tentoonstellingen op historisch vlak, toont het museum werk van hedendaagse, internationale kunstenaars. Het museum grijpt maritieme ontwikkelingen in het verleden, heden en de toekomst aan om de dialoog over actuele thema’s te stimuleren. De klimaatcrisis en de zeespiegelstijging zijn urgente onderwerpen die het museum in essentie raken. Het project van Kadir van Lohuizen sluit hier in artistiek en inhoudelijk opzicht naadloos bij aan. Met Strijd om het ijs en Rising Tide pakt het museum haar maatschappelijke rol om een breed publiek te informeren en activeren.