Postioneren van het onderwerp

Soms heb je als fotograaf nauwelijks compositievaardigheden nodig, soms worden ze zwaar op de proef gesteld. Als de lat hoog ligt maken ze het verschil tussen een helder communicerend beeld en een voor de beschouwer onbegrijpelijke brei.

door Pieter van Leeuwen

Hoe eenvoudiger het zoekerbeeld hoe minder de fotograaf bij de compositie kan kiezen. Hoe eenvoudiger het beeld op de foto hoe makkelijker de kijker het leest. Drukke, ingewikkelde beelden vergen meer van zowel fotograaf als beschouwer. Het is een typisch fotografieprobleem dat een foto meer laat zien dan de fotograaf wil overdragen. Bij het vastleggen van je onderwerp registreer je allerlei toevallige elementen automatisch mee. De fotograaf moet de kijker helpen het kaf van het koren te scheiden. Een heldere compositie helpt daarbij. Die werkt als de vinger van een fotograaf die aanwijst waarnaar te kijken en wat je als toevallig aanwezig mag negeren.

Beeldvullend
De qua compositie meest eenvoudige foto bevat één onderwerp dat het beeld volledig vult. Denk bijvoorbeeld aan een foto van een gezicht zonder achtergrond. Ordening is niet mogelijk en tegelijkertijd is er geen twijfel waarnaar te kijken. Soms zit er een adder onder het gras en is een detail van het ogenschijnlijke onderwerp het echte onderwerp. Bij dat beeldvullende gezicht zou dat een opgetrokken wenkbrauw kunnen zijn of een gespannen mondhoek.

Vaak zie je een onderwerp in een gesloten kader en tegen een neutrale of onscherpe achtergrond. Bijvoorbeeld bij packshots. Compositie hierbij is niet meer dan vormverandering door standpunt. Hoe meer achtergrond je ziet hoe meer positionering gaat spelen. We kunnen dan een onderwerp centraal plaatsen of bijvoorbeeld volgens de regel van derden richting een rand waardoor enige spanning ontstaat. Bij een gedetailleerde achtergrond kun je soms ook werken met lijnen en vlakken die naar het onderwerp wijzen of deze inkaderen.

Meerdere onderwerpen
Met meer onderwerpen in beeld werkt centraal of volgens de regel van derden positioneren minder goed. Denken in termen van balans werkt beter. Bijvoorbeeld door je onderwerpen zo over het beeld te verdelen dat zowel de linker- als de rechterkant geen nadruk krijgt. Een groot, dichtbij of overlappend onderwerp krijgt voor het gevoel vaak meer gewicht. Een centraal geplaatst onderwerp meer dan een aan de rand. Met de positionering creëer je niet alleen balans maar suggereer je een volgorde van belangrijkheid. Dit doe je door standpunt, kader, brandpunt of door te arrangeren of regisseren. Je kunt onderwerpen benadrukken door ze in licht tegen donker vast te leggen, in felle tegen onverzadigde kleuren, scherp tegen onscherp, en door andere aanwezige contrasten te benutten.

Zijn er heel veel onderwerpen dan vereenvoudig je door te groeperen. Dat werkt het beste met gelijkwaardige onderwerpen. Je maakt van meerdere onderwerpen eigenlijk één. De beladenheid van onderwerpen vertekent de balans. Zo valt in een gezelschap een bekend gezicht meer op en trekt een mens meestal meer aandacht dan een steen of tak.

Storende elementen
Compositie wordt een ware puzzel als wat je ziet in je zoeker een grote brei is waarin je onderwerp zich bevindt tussen allerlei aandachttrekkende elementen. Vergelijk het met een onopgeruimde zolder: tussen allerlei spullen bevindt zich een onopvallende doos met souvenirs. We kunnen alle hierboven beschreven trucs proberen toe te passen om het onderwerp eruit te lichten. Soms blijft alleen positionering door centrale plaatsing of volgens de regels van derden over. Wat je dan eigenlijk doet is je onderwerp daar plaatsen waar mensen al eeuwenlang het onderwerp verwachten. Soms helpt het je werkwijze om te keren. Probeer onbelangrijke en storende elementen onopvallend te maken. Zet ze bijvoorbeeld aan de zijkant, in het donker of in een groep weg.

Beteugelde drukte
Martijn Beekman is bekend van zijn politieke fotografie voor onder meer de Volkskrant. Tegenwoordig werkt hij voor meerdere opdrachtgevers en is zijn werkterrein een stuk breder. Het hier geplaatste beeld is in 2015 tijdens Halloween geschoten. Beekman maakt graag groothoekige beelden waarop veel elementen samen het verhaal vertellen. De hoofdrollen in dit tafereel zijn voor de twee moeders en de man met masker en hoedje. Die kijk je in het gezicht en vallen met witte schmink, pruik en kleding extra op. De vrouwen krijgen door hun centrale positie, actieve houding en nadrukkelijke lichaamstaal extra aandacht. Op de voet gevolgd door het wegkijkende meisje en de twee kleine kinderen met injectiespuit. Ook de man met het groene masker, de heksen in de achtergrond en de rook zijn van betekenis.

De ordening is voor Beekmans doen vrij conventioneel. Bij deze centrale compositie kijk je vanuit het midden naar de randen, van licht naar donker en van scherp naar onscherp. Maar zelfs met het leesgemak dat dat geeft werkt het alleen als ieder onderwerp benadrukt wordt. Beekman zorgt ervoor dat alles van belang vrij staat en als het even kan contrasteert met de achtergrond. Van dat laatste is het spuitje een mooi voorbeeld. Hij doet dat met zijn standpunt door omhoog en omlaag en naar links en rechts te bewegen. Tegelijkertijd houdt hij de randen van het beeld scherp in de gaten. Hij kijkt met zijn ene oog door de zoeker of naar het scherm, en waakt met zijn andere of iets nieuws in beeld komt. Moderne camera’s helpen. Zonder door de bediening afgeleid te worden kun je vertrouwen op technisch goede bestanden met veel beelden, tot dertig per seconde aan toe.

De lat komt er alleen maar hoger door te liggen. Het wordt steeds belangrijker hoe geconcentreerd je kunt kijken en hoe goed je weet te anticiperen. Beekman weet precies achter welke klik het goede beeld zit. Voor dit complexe werk moet je vrijheid hebben. In een persvak of tijdens een persmoment sta je niet alleen op afstand maar liggen standpunt en moment min of meer vast. Rondlopend in een Haagse wijk tijdens Halloween komt Beekmans aanpak tot zijn recht.

Mocht je de komende tijd meer willen weten over CREATIVITEIT, neem dan nu een abonnement op Pf Fotografie Magazine! Ga naar: www.pf.nl/aanbieding-2