Pioniers in fotografie in CODA Museum
De mens en de natuur; een relatie die kunstenaars, dichters en schrijvers al eeuwenlang inspireert. Een relatie die vaak lyrisch of romantisch is maar ook gecompliceerd en ambigu kan zijn. We genieten immers van haar zinnenprikkelende schoonheid maar zien tegelijkertijd hoe onverschillig de natuur is als er zich grote rampen voltrekken en hoe we haar met ons menselijk handelen aantasten en verwoesten. CODA Museum presenteert van 1 mei tot en met 25 september 2022 Inside the outside – pioneers in lens-based media; een groepstentoonstelling die deze bijzondere verhouding onderzoekt met en via de cameralens. Inside the outside toont werken die de schoonheid en de overweldigende kracht van de natuur laten zien én onze omgang met en relatie tot de natuur onderzoeken, bevragen en bekritiseren.
Inside the outside heeft zijn oorsprong in het werk van Richard Tepe (1864-1952), een van de eerste natuurfotografen in Nederland en met werk vertegenwoordigd in de collectie van CODA Archief. Toen hij zijn camera aan het eind van de negentiende eeuw oppakte, was er voor het eerst aandacht voor natuurbescherming in Nederland. Zijn foto’s – bijzondere beelden van verwondering over de schoonheid van de natuur – hebben daar een belangrijke bijdrage aan geleverd. De hedendaagse kunstenaars in Inside the outside delen met Richard Tepe de liefde voor de natuur. Ze beschikken evenals Tepe over groot vakmanschap dat ze combineren met het lef om te experimenteren. Maar ondanks die overeenkomsten zijn het perspectief op de natuur en de uitvoering van het werk wezenlijk anders. Niet alleen door een sterk veranderd landschap, maar ook door digitalisering en technische ontwikkelingen. In de tentoonstelling is niet alleen het analoge werk van Richard Tepe opgenomen, maar ook digitale fotografie, projecties, dia-films, polaroids, animaties, beeldelementen uit de gamewereld en een stop-motion film maken deel uit van Inside the outside.
De verstilling en haast magische schoonheid van de natuur is zichtbaar in de monumentale zwart-wit landschappen van Awoiska van der Molen en Erwin Olaf. Maar die schoonheid is ambivalent, want beide kunstenaars wijzen ons er indirect op dat we het contact met de natuur zijn verloren, waarbij Olaf ons ook wijst op de nadelige gevolgen van toerisme en reizen op het milieu. De spiegel die zij en aantal andere kunstenaars ons voorhouden is soms ongemakkelijk en confronterend. Zo toont de fotoserie Undermined van Natascha Libbert verraderlijk mooi en kleurrijk gif in verlaten mijnen en afvalsporen in een onschuldig landschap. Alexandra Hunts presenteert in de fotoserie Aves en Plantae uitgestorven planten en dieren. Digitaal gemanipuleerde vogelgeluiden maken haar werk tot een indringende ervaring. Inside the outside gaat ook in op natuurbeleving in onze tijd. De film Flipping the Birdvan Jaap Scheeren vertelt het verhaal van een vrouw die graag contact wil maken met de natuur. In de sensuele beelden van Scheeren zien we een rauwe en onversneden liefde voor de natuur die verbeeld is door innig verstrengelde bomen en donkere gaten. Voor de multimedia-installatie Performing a landscape van Jan Robert Leegte is een landschapssimulator gebruikt die ook wordt ingezet bij de ontwikkeling van games. Hij creëert een gefragmenteerd beeld van een door storm en overstromingen geteisterd landschap. Bij het binnengaan van de ruimte waarin het werk wordt getoond, word je overspoeld door een onderwaterwereld. De stop-motion animatie Ecognosis van BetweenTwoHands toont hoe de wereld overwoekerd wordt door de natuur zodra de mens er niet meer is. De animaties reageren op de geluiden die de toeschouwer maakt. Zo beïnvloedt de aanwezigheid van de bezoeker het verschijnen en verdwijnen van de geanimeerde flora en fauna.
In opdracht van de gemeente Apeldoorn maakte Richard Tepe in 1920-1921 een serie foto’s van natuurgebied Berg en Bosch ten westen van Apeldoorn, vlak voor het gebied getransformeerd werd tot de huidige woonwijk Berg en Bos. Dit is voor zover bekend de enige documentaireserie die Tepe in opdracht heeft gemaakt. Ook het werk van fotograaf Ellen Kooi kenmerkt zich door langdurig onderzoek naar de mens in een landschappelijke omgeving. In opdracht van CODA richtte zij haar camera op de natuur ten westen van Apeldoorn, het gebied dat Tepe meer dan honderd jaar geleden ook fotografeerde. De documentaireserie van Tepe en de intieme, surrealistische sfeerbeelden van Kooi vormen een spannende combinatie in de tentoonstelling.
Richard Tepe
Richard Tepe (1864-1952) was een van de eerste natuurfotografen in Nederland. Zijn foto’s werden gepubliceerd in de boeken van bijvoorbeeld Jac. P. Thijsse en Rinke Tolman. Zo leverde Tepe een belangrijke bijdrage aan de opkomst van de natuurbescherming in Nederland. Tepe kwam in 1910 in Apeldoorn wonen en zou in Apeldoorn blijven wonen tot zijn dood in 1952. Vanwege de compositorische en esthetische kwaliteit wordt het werk van Tepe inmiddels hoog gewaardeerd. De bekende fotograaf en verzamelaar Willem Diepraam ‘ontdekte’ Tepe al in de jaren zeventig en kocht een groot aantal glasnegatieven van zijn hand. Die collectie deed Diepraam later over aan het Rijksmuseum. Inmiddels is deze collectie ondergebracht in het Nederlands Fotomuseum en ook online te bekijken[1]. Tepe krijgt pas de laatste jaren de aandacht die hij verdient, onder meer door Christiane Kühlmann’s boek Richard Tepe. Photography of nature in the Netherlands 1900-1940 (Rijksmuseum Amsterdam 2007) en door zijn prominente rol in de tentoonstelling Jacht met de camera. Pioniers van de Nederlandse natuurfotografie in het Nederlands Fotomuseum in 2016.[2] Onlangs heeft Tepe een plek gekregen in de ‘Eregalerij van de Nederlandse fotografie’ in het Nederlands Fotomuseum.
Activiteitenprogramma
CODA biedt in samenwerking met een aantal partners tijdens de tentoonstelling een uitgebreid activiteitenprogramma aan. Zo brengt Tour de Tepe je op de fiets langs bijzondere plekken waar Richard Tepe fotografeerde en je zelf de natuur door je cameralens ontdekt. Thuis en in de tentoonstelling kun je luisteren naar een podcast over het werk van Ellen Kooi. In CODA Atelier fotografeer je jezelf in de tijd van Tepe of werk je met andere bezoekers aan een papieren wondertuin. Tijdens workshops ontdekken bezoekers in CODA ExperienceLab meer over het maken van bioprints, guerilla gardening en het coderen van landschappen. Ook workshops fotografie, arrangementen geïnspireerd op werken uit de tentoonstelling en yoga in de museumzaal staan op het programma. Bij de tentoonstelling is gratis Camera natura verkrijgbaar; een educatieve publicatie boordevol experimenten, informatie en vragen om op verschillende manieren de tentoonstelling én natuur de bekijken. Daarnaast staat een aantal artists talks, workshops en rondleidingen gepland.
Deelnemend kunstenaars
BetweenTwoHands, melanie bonajo, Lex ter Braak, Eelco Brand, Elspeth Diederix, Alexandra Hunts & Andreas Tegnander, Ellen Kooi, Anouk Kruithof, Jan Robert Leegte, Natascha Libbert, Awoiska van der Molen, Erwin Olaf, Daan Paans, Jaap Scheeren, Richard Tepe, Jacquie Maria Wessels
INSIDE THE OUTSIDE
Pioniers in fotografie / Pioneers in lens-based media
CODA Museum Apeldoorn | 1 mei t/m 25 september 2022 | www.coda-apeldoorn.nl/theoutside