Nieuwsgierige Aagjes (niet) welkom in favela

Een fotograaf die op zoek gaat naar de randgebieden. Spoorlijnen, sloppenwijken. Een man met een leeuwenhart, volgens vrienden en collega- fotografen. Zelf vindt hij die omschrijving wat overdreven. “Ik vind mezelf niet zo heldhaftig,” aldus Gertjan van Geerenstein. “Wat moeten ze met mij? Alleen mijn camera is interessant. Wanneer ze mij iets aan doen, brengen ze zichzelf in een lastig parket. Ik heb nooit problemen. Dat heeft ook met mijn werkwijze te maken. Ik probeer altijd eerst gevoel voor een gebied te krijgen, mezelf helemaal thuis te voelen. Ik begin altijd met rondlopen, een praatje maken en ergens rustig zitten eten. Het vraagt altijd geduld. Pas daarna pak ik m’n camera erbij. Alleen in Rio, tja, daar was het anders.”

“Ik heb vorige maand een reportage gemaakt van de Duitse graffiti kunstenaar Florian Kaiser en een plaatselijke graffitiartiest in een door drugsgang geleide favela in Rio de Janeiro,” vertelt GJ. “Kaiser heb ik begin 2016 in Manila ontmoet. Dat was in een sloppenwijk gelegen bij een begraafplaats. Ik ging daar overnachten en hij zou net vertrekken. We raakten in gesprek en ik liet hem mijn werk zien. Hij vroeg me daarop zijn volgende project vast te leggen. In een favela in Rio de Janeiro.”

“Acht september arriveerde ik in Rio. Die avond wilde Kaiser me ontmoeten. Hij stuurde me een berichtje over waar we elkaar zouden treffen en gaf me de opdracht mijn camera in het hostel te laten. De drugsbende die de dienst uitmaakt in deze favela had hem te kennen gegeven dat er absoluut niet gefotografeerd mocht worden in hun wijk.”

“De volgende dag ging ik kijken en voelen hoe het was. Normaal gesproken kom ik vrij snel in contact met mensen. In Rio was dat anders. De bewoners van de favela keken me feitelijk weg. Het was heel duidelijk wat ze van nieuwsgierige Aagjes vonden. De mensen zeiden niets tegen me en de mannen van de drugsbende hielden me constant in de gaten. Ze zagen alles.”

“De eerste dagen zei ik tegen iedereen vriendelijk gedag. Maar op een gegeven moment ging ik een beetje mee met de teneur in de wijk. Ik ging me norser gedragen, praten met een lagere stem. Het leek alsof de mensen vanaf dat moment een beetje met me konden levellen. De mannen van bende leken door mijn houding in de war.”

“Die avond ging ik voor het eerst eten in een kleine bar. Toen ik betaalde, zag ik het meisje van het café plotseling vreemd langs me heen kijken. Er liepen gewapende mannen langs: de rij begon en eindigde met een man met Kalashnikov. Ook andere mannen droegen wapens en ze hadden grote tassen bij zich. Vast gevuld met drugs, geld of allebei. Dat was een hele gekke ervaring. Het past niet in je wereldbeeld om mannen met zulke wapens te zien. Mannen die geen militairen, politieagenten of beveiligers zijn.”

“De volgende dag heb ik voor het eerst mijn camera meegenomen naar de bar. Die bar was mijn basecamp, vandaar uit vertrok ik. Op een gegeven moment ben ik foto’s gaan maken van Kaiser. Ik heb mijn camera heel duidelijk alleen op hem en zijn werk gericht. Vanaf beneden naast de bar klonk direct dat ik geen foto’s mocht maken. Ik ben nog even doorgegaan, voordat ik weer naar beneden ging. De mannen van de bende waren druk doende om uit te leggen dat er niet gefotografeerd mocht worden, maar toen ik met handen en voeten duidelijk maakte dat ik alleen de graffiti fotografeerde, werden ze toch rustig.”

Blonde Hollander

“Een aantal meisjes vroeg me de dag daarna om een foto van ze te maken. Zo is het begonnen. De dagen erna heb ik foto’s gemaakt van bewoners van de favela. De locals en drugbende hadden de eigenzinnige lange blonde Hollander eindelijk geaccepteerd. Ik wilde ook foto’s maken van de mannen van de drugsgang. Poserend met hun wapens bijvoorbeeld. Maar dat is niet gelukt. Na twaalf dagen heb ik zestig foto’s geëxposeerd midden in deze favela. We hebben er een feest van gemaakt voor de mensen met gratis drank. Ook mochten ze de foto’s mee naar huis nemen. Door dit kunstproject én mijn rol als betrokken mens/fotograaf heeft deze gemeenschap zich geopend. De expositie was het hoogtepunt van het project. Het gaf me een heel voldaan gevoel. Op deze wijze kon ik de mensen ook echt iets teruggeven.”

“Het gekke is dat de favela in eerste instantie als buitenstaander een heel onveilige plek is. Maar zodra de mensen je kennen en hebben geaccepteerd, is er bijna geen veiligere plek denkbaar.”

Het project heeft een mooie serie aan zwart-wit beelden opgeleverd, van bewoners van de favela, de expositie en de graffitikunstenaars. Waarom de keuze voor zwart-wit? Graffiti is toch uitermate kleurrijk? “Ik fotografeer alles in Raw,” vertelt GJ. “Ik vind mijn beelden het best tot hun recht komen in zwart-wit. Ze zijn krachtiger en vertellen beter het verhaal. Het is daarbij wel essentieel dat het (bestaande) licht goed op het onderwerp valt. Als foto’s niet mooi zijn in zwart-wit, gooi ik ze weg.”

GJ en Kaiser zijn van plan om in Nederland en Duitsland te exposeren. Ook worden de eerste stappen gezet voor het uitgeven van een boek.

Meer informatie: http://gertjanvangeerenstein.nl.