Een kwestie van Geven en Nemen?
De nieuwe donorwet, die in de zomer van 2020 van kracht wordt, inspireerde fotografe Maartje Brockbernd tot de serie Geven en Nemen. “Als fotograaf werd ik erg gegrepen door het onderwerp en de discussie over het wetsvoorstel (die met maar twee stemmen verschil werd aangenomen in de Eerste Kamer). Ik wilde weten waarom mensen zich laten registeren als donor of niet-donor. Als je geregistreerd staat als donor krijg je geen voorrang op een orgaan of weefsel op iemand die geen donor is. Maar als je niet geeft, is het dan wel zo eerlijk dat je mag nemen of ligt het toch anders?”
In de zomer van 2020 wordt de nieuwe donorwet van kracht. Deze wet regelt dat iedereen vanaf achttien jaar in Nederland automatisch als donor wordt opgenomen in het donorregister, tenzij ze hebben aangegeven dat ze dat niet willen. Mensen die hun organen of weefsel na hun dood niet ter beschikking willen stellen, moeten dus actie ondernemen.
Grenzen
De nieuwe wet heeft veel stof doen opwaaien. Naast uitgesproken voorstanders zijn er ook veel mensen tegen de wet. Zij vinden onder meer dat de overheid haar grenzen overschrijdt door mensen automatisch als donor te registreren. Het aantal personen dat expliciet geen toestemming tot orgaandonatie geeft, is gestegen tot 1,9 miljoen, blijkt uit cijfers van het CBS (gepresenteerd op 9 augustus 2018).
“Ik ben al jaren orgaandonor,” aldus Brockbernd. “Maar er zijn ook mensen die na hun dood niet hun organen ter beschikking willen stellen. Mensen die hiervoor uitkomen, worden door voorstanders van de wet soms verguist. ‘Waarom zou je recht hebben op organen van iemand anders, wanneer je zelf geen donor wil zijn,’ is de reactie van critici. Er zijn echter verschillende redenen voor mensen om geen donor te worden, ook redenen waar je niet direct aan denkt. Ik vind dat iedereen het recht heeft om zelf te bepalen wat er met zijn lichaam gebeurt. Om meer aandacht te vragen voor dit thema, en beweegredenen van mensen te onderzoeken, leek het me goed om een fotoserie over het onderwerp te maken.”
Religie
“Daarop heb ik een oproep geplaatst voor modellen. Voor- en tegenstanders van de wet reageerden hierop. Onder de voorstanders waren bijvoorbeeld mensen die zelf of via een geliefde te maken hebben gehad met orgaandonatie. Bij tegenstanders kan religie een reden zijn om zich als niet-donor te registreren. Sommige mensen gaven aan te twijfelen over een eventueel bestaan van leven na de dood. Ze vinden het daarom lastig hun keuze te bepalen over orgaandonatie.”
Een verrassende groep tegenstanders, waar Brockbernd niet direct aan dacht, zijn homoseksuelen. “Ik heb een homostel gefotografeerd. De mannen hebben zich uit protest laten fotograferen. Zij mogen geen weefsels en bloed doneren als ze in de laatste twaalf maanden voor hun overlijden seks hebben gehad met een man, vanwege het vermeende hogere risico dat de mannen lopen op HIV. Organen doneren mag echter wel. Het stel is echter al jaren getrouwd. Zij hebben aan de serie meegewerkt om meer bewustwording te creëren. Ze vragen hiermee aandacht voor de wijze waarop de overheid deze groep in een hokje stopt, terwijl de wereld niet meer zo zwart-wit is.”
Anoniem
De fotoserie is anoniem, er zijn geen gezichten te zien. De serie maakt direct duidelijk waar het over gaat. “Dat wilde ik ook, zonder uitleg moet duidelijk zijn waar de foto’s over gaan.” Daarom zijn echte organen te zien. Niet van een mens, maar organen van een biologisch varken. Die lijken het meest op organen van een mens. “De fotoserie is heel letterlijk geworden. Dat past bij het onderwerp: orgaandonatie gaat over leven of dood.”
Planning
Vanwege de bederfelijkheid van de organen, moest Brockbernd werken met een strakke planning. “Van te voren had ik nagedacht over hoe ik mensen wilde fotograferen: in welke houding en met welk orgaan. Vervolgens was het een kwestie van foto’s maken. De foto’s zijn op één dag gemaakt. Tussen elke fotosessie zat een korte pauze, omdat mensen elkaar anders zouden kunnen tegenkomen. De serie is immers anoniem.”
Eerder maakte de fotografe Private Eyes, een serie intieme portretten van mensen met een oogafwijking. Als kijker zit je dicht op de huid van de geportretteerde, waardoor de afwijking direct duidelijk wordt. “Als medisch fotograaf ben ik gewend om alles zonder opsmuk te fotograferen. Diezelfde stijl zie ik terug in mijn vrije werk.”
Vervolg
De fotografe heeft tot dusver veel reacties gekregen op haar werk. “Bijvoorbeeld van mensen die op de wachtlijst staan voor een orgaan.” Wellicht komt er een vervolg op de serie. “Op welke manier, daar moet ik nog even over nadenken.” Het project heeft haar een goed beeld gegeven van waarom mensen wel of niet donor willen worden. “Mijn mening is niet veranderd: ik vind dat iedereen zelf moet kunnen beslissen over zijn of haar lichaam. Deze wet helpt wellicht bij het oplossen van het tekort aan orgaandonoren. Maar nog niet alles is goed geregeld. Zo geldt bijvoorbeeld dat nabestaanden nog steeds de orgaandonatie tegen kunnen houden, ook al had de persoon in kwestie anders gewild. Dat vind ik krom.” Meer informatie: http://maartjebrockbernd.nl/
