Hiroshi Sugimoto speelt met illusie

De zwartwit foto’s van de Japanse conceptuele fotograaf Hiroshi Sugimoto (Tokyo, 1948) die in Foam te zien zijn, laten de wereld zien zoals die alleen door de lens van de camera wordt waargenomen. Met lange sluitertijden schept hij een andere, illusoire werkelijkheid.

Sugimoto studeerde in 1970 af in de sociologie en politieke wetenschappen aan de St. Paul’s University in Tokyo, waarna hij naar Californië verhuisde om fotografie te studeren aan het Art Center College of Design. Na het behalen van zijn diploma vertrok hij naar zijn huidige residentie New York.

De camera ziet hij als een medium om een immateriële wereld tussen tijd en plaats vast te leggen. Sugimoto werkt volledig analoog, uitsluitend met een 8×10 camera. Daarbij werkt hij met zeer snelle tot extreem lange sluitertijden, tot wel een aantal uren. De tentoonstelling Blackbox bevat 34 werken van zijn meest bekende zwart-wit series.

Bij een bezoek aan het Natural History Museum in New York deed hij een merkwaardige ontdekking. De opgezette dieren voor een geschilderd decor leken volkomen onecht. Door een snelle blik met één gesloten oog verdween het perspectief, waardoor de dieren echt gingen lijken. Met zijn serie de Diorama’s bracht hij de uitgestorven dieren en prehistorische situaties weer tot leven. Hij gaf ze een gevoel van authenticiteit zonder beeldmanipulatie te gebruiken. Op zijn foto’s lijken de opgezette beesten weer echt levend. Zo wil hij de beschouwer bewust maken van het feit dat de fotografie illusies kan scheppen.

Rond de tijd van zijn Diorama’s begon hij met zijn tweede experiment Theaters (1976-heden). In deze serie stelde hij zichzelf de vraag: ‘Zou je een hele bioscoopfilm kunnen opnemen in één frame?’ Hij begon met het fotograferen van theaters, bioscopen en drive-ins met een sluitertijd van de duurlengte van een film. Zodra de film begon, zette hij de sluiter open. Door deze opnametechniek verscheen op de foto een rechthoekig lichtvlak waar het projectiescherm was. Het scherm weerkaatste het projectielicht de ruimte in. Hierdoor werd heel gedetailleerd de bouwkunst van deze theaters zichtbaar op de foto.

In een interview voor FrankelLab zei hij: ‘Het kijken naar een twee uur durende film is eigenlijk kijken naar 172.000 fotografische nabeelden. Mijn droom was al deze beelden in één opname te vangen. Het beeld dat ik in mijn hoofd had was van een glanzend wit scherm in een donker theater.’ De beelden die hij hiermee schiep zijn niet waarneembaar voor het menselijk oog, alleen voor de camera.

Met zijn serie Seascapes (1980-heden) wil hij een stap terug in de tijd doen. Hoe zou de oermens de wereld vanuit zijn ogen gezien hebben? De tijdloze zee is het onderwerp van deze serie. Hij reisde de hele wereld over om zijn minimalistische zeelandschappen vast te leggen. Doordat hij grootformaatfilm combineerde met een snelle sluitertijd, worden de kleinste details uiterst scherp. Elke golf is dan ook zichtbaar. Van een afstand lijken de kale zeelandschappen grote abstracte grijsvlakken. Een voorbeeld is Atlantic Ocean, Newfoundland, 1982. Op het eerste gezicht zie je slechts de grens tussen licht en donker, maar van dichtbij blijken de beelden zeer gedetailleerd. Daardoor vormen deze foto’s een combinatie van abstractie en realisme. Sommige Seascapes lijken onscherp. Onopzettelijk begint hij tijdens zijn experiment met langere sluitertijden te werken. Een voorbeeld is Bay of Sagami, Atami, 1997. De lucht en zee lopen in elkaar over en vormen als het ware een meditatieve horizon. Hierdoor krijgen de Seascapes een hoog ‘zen-gehalte’. Ze lijken wel Rothko-schilderijen.

Ook in Portraits (1994-1999)  speelt Sugimoto met illusie. Voor deze serie richtte hij zich in opdracht voor het Guggenheim Museum Berlijn op wassenbeelden van machtige mensen uit de geschiedenis, zoals Henry VIII, Elizabeth I en Voltaire. Daarbij liet hij zich inspireren door grote meesters Hans Holbein, Anthony van Dyck en Jacques Louis David. Voor deze schilderachtige werken plaatste hij wassenbeelden uit het Madame Tussaud Museum voor een zwarte achtergrond en gebruikte een sluitertijd tussen de 20 en 40 minuten. Zijn belichtingstechniek gecombineerd met een dramatisch, Renaissance-achtig lichtgebruik brengt de wassenbeelden tot leven. Wat zichtbaar is lijkt volkomen realistisch, maar blijkt zinsbedrog.

Hoewel de series van Hiroshi Sugimoto onderling van vorm verschillen, loopt er inhoudelijk een rode draad door zijn mysterieuze werk. Hij laat zien dat de fotografie andere werkelijkheden kan vastleggen dan wij met onze ogen kunnen zien. Doordat je niet weet wanneer het echt of onecht is, speelt hij met de geest van de kijker. Na het zien van zijn werk word je bewust van de relativiteit van je waarneming.

Nog tot en met 8 maart te zien in Foam Amsterdam.  https://www.foam.org