Een scherp idee

Kunstwerken komen meestal tot stand met een idee. Vervolgens is er de uitwerking. Tijdens dit proces kan het oorspronkelijke idee nog sterk worden aangepast. Dit is hoe Scheltens en Abbenes werken. De stillevens van dit kunstenaarsduo worden al doende steeds verder aangescherpt.

Door Pieter van Leeuwen

Liesbeth Abbenes studeerde af aan de Rietveld Academie en de Rijksacademie. Geïnteresseerd in patronen ging ze onder andere met textiel werken. Textiel vraagt om een zorgvuldige voorbereiding. Als het ontwerp niet goed genoeg is kun je met het productiewerk min of meer opnieuw beginnen. Maurice Scheltens studeerde als stilleven fotograaf af aan de Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten in Den Haag. Voor hem werkt het net even anders, want een stilleven laat zich tijdens de productie aanpassen.

Tijdens hun langdurige samenwerking nemen ze beide manieren van ideevorming even serieus. Er is grote aandacht voor het voorbereidende idee terwijl er alle ruimte is voor speelse, improviserende aanpassingen. Door beide te combineren stuwen ze de ideeën achter hun gezamenlijke stillevens naar een hoger niveau.

Controle over het proces

Zonder idee beginnen ze niet. Hierbij is het vaak niet te ontwarren van wie het idee komt omdat ze elkaar aanvullen. Is een idee wazig, dan weet de ander het soms helder te maken. Erover praten helpt op zich al om een idee scherp te krijgen. Dat is een van de voordelen van met z’n tweeën werken. Is het idee zowel passend als prikkelend dan gaan ze er mee aan de gang. Maar niet met de druk meteen een topwerk te maken. Het beginidee wordt uitgeprobeerd. Pas dan zie je hoe het visueel uitwerkt. 

Vervolgens zijn er meestal genoeg aanknopingspunten voor een geëvolueerd idee en uitvoering. Soms moet de studio opstelling daarvoor volledig op de kop, soms is het bijschaven. Is versie 2.0 klaar, dan volgt meestal een nieuwe cyclus. Zo volgen generaties ideeën en uitvoeringen elkaar net zo lang op tot het goed is. Ze houden zoveel mogelijk controle over het proces. Bijvoorbeeld door de opstellingen simpel te houden en de veranderingen stapsgewijs en overzichtelijk. Controle past bij hun karakters. De beeldselectie wordt niet achteraf gemaakt. Ze werken naar het eindbeeld toe, tussenbeelden worden tijdens het proces weggegooid. Retouche speelt minder en minder een rol. Hoeveel tijd voor een shoot nodig is varieert, maar een week is door het precieze stapsgewijze proces niet ongewoon.

Stilleven of performance?

Bij een stilleven telt normaal gesproken vooral het eindresultaat. Hoe het tot stand is gekomen mag je als beschouwer negeren. Bij Scheltens en Abbenes niet. Scheltens maakte voor hij met Abbenes ging samenwerken furore met klassiek ogende bloemstillevens met een twist. Ze waren overduidelijk uit papier geknipt met satéprikkers om ze te stutten zichtbaar in beeld. Aan de hand van de foto’s kon je je de totstandkoming heel goed voorstellen. De ongewone manier van maken vormt voor een deel de betekenis van het werk.

Scheltens en Abbenes hebben gedurende een periode stillevens van minutieus gestreken textiel gemaakt. Ongekend in de stillevencultuur. Ook hier vormt de werkwijze een deel van de betekenis. In dezelfde geest werden objecten roterend op draaiende platenspelers vastgelegd, die nieuwe objecten suggereren. Vaak is de wijze waarop de werken tot stand komen even origineel als fascinerend. Daarmee krijgen de stillevens, hoe onmogelijk dat ook mag lijken, trekjes van performances. Zonder er mee te koketteren, want het is niet de kern, maar een van de facetten die de werken boeiend maken.

Artistieke vrijheid

Als je hun werk ziet heb je de indruk naar autonoom werk te kijken. Toch wordt alles in opdracht gemaakt. Dat kan omdat ze zich de luxe kunnen veroorloven alleen voor opdrachtgevers te werken die ze veel artistieke vrijheid gunnen. Denk aan musea en tijdschriften uit de design- en modewereld. De vrijheid is niet altijd volledig in een wereld waarin art directors normaal gesproken de ideevorming op hun bord hebben. Als die zich opstellen als sparring partners werkt het voor ze. Alles wordt gemaakt met twee vergezichten, de een wat dichterbij dan de ander. De vraag bij het vergezicht dichtbij is: hoe verrassen wij onze opdrachtgever? Die bij het vergezicht daarachter: hoe versterkt het nieuwe werk het eerdere dat we gemaakt hebben?

Delfts blauw

De foto op deze spread komt uit de serie Balusters en is gemaakt voor Pin Up/Architectual Entertainment, een New Yorks tijdschrift. Omdat Scheltens en Abbenes Nederlanders zijn hadden ze daar een toepasselijke opdracht bedacht: Delfts blauw. De invulling was geheel aan Scheltenes en Abbenes. De foto’s in de serie Detail in Reverse zijn een spel met perceptie. Je denkt foto’s van Delfts blauwe vazen te zien, zoals ze gemaakt worden voor de veilingcatalogi van bijvoorbeeld Sotheby. Heel herkenbaar dus, we hebben dergelijke foto’s allemaal langs zien komen. Wat je werkelijk ziet zijn verbouwde wedstrijdtrofeeën. Ze zijn gesloopt waarna onderdelen met elkaar zijn gecombineerd. Die zijn gekozen vanwege hun sterk spiegelende oppervlak. De Delfts blauwe patronen zijn weerspiegelingen van grote met rode en blauwe patronen bedrukte doeken die er in de studio in de vorm van een kubus omheen gehangen zijn. Eerst hadden die grote, abstracte schaakbordachtige blokken, later werden ze geraffineerd richting de traditioneel Delfts blauwe stijl getrokken. Aanvankelijk waren ze blauw, later kwam rood erbij.

Illusie

De illusie van een Delfts blauw patroon op de vaas is er alleen vanuit het standpunt van de camera. Wie goed kijkt ziet de ophangsystemen en een zorgvuldig geplaatste weerspiegeling van de cameralens. Zo mag je als je inzoomt ook bij deze foto’s in de keuken meekijken. Voor Scheltens en Abbeness is dit een beeld uit een serie waar alle hokjes afgevinkt zijn. Het was uitdagend om te maken. Het werkt voor de opdrachtgever, het versterkt hun oeuvre, het volgt precies hun esthetisch gevoel en het idee is out of the box. De illusie van het beeld is zo sterk dat zelfs de opdrachtgever het niet helemaal bleek te begrijpen. Ze kregen een mailtje of de vazen opgestuurd konden worden voor een tentoonstelling. Maar in plaats van duur en kleurig gedetailleerd antiek zijn het in wezen niet meer dan kale, half gesloopte bokalen.