Discussie over dieren in gevangenschap

White Bear is een project van de Taiwanese fotograaf Sheng Wen Lo (momenteel woonachtig in Nederland). Het toont ijsberen in gevangenschap in Europa en China, gehouden in dierentuinen, aquariums, privécollecties en een winkelcentrum. “Dit project gaat niet over ijsberen, maar over de manier waarop we dieren in gevangenschap houden. Ik ben niet tegen dierentuinen of het houden van dieren, wel vind ik de manier waarop we dat doen niet geschikt voor alle dieren. De ijsbeer is zo’n dier. Bij argumenten als educatiedoeleinden en preservatie heb ik in dit geval zo mijn twijfels.”

“Dierentuinen zijn niet slecht. Voor sommige dieren heeft gevangenschap ook goede kanten. Een goed voorbeeld is het berenbos in Ouwehands dierenpark. Daar worden beren opgevangen die afkomstig zijn uit bijvoorbeeld circussen. Voor hen is het berenbos een uitkomst.”

Fokprogramma’s

“Dierentuinen kunnen tevens een goede plek zijn voor dieren waarbij het makkelijk is om het natuurlijk habitat na te bootsen. Bovendien kunnen fokprogramma’s bijdragen tot het in stand houden van een soort. Ook kan wetenschappelijk onderzoek worden gedaan of kunnen de dieren een rol spelen in educatie. Bij exotische dieren zoals olifanten of ijsberen is dat wellicht een ander verhaal. Het is kostbaar voor dierentuinen om deze dieren te huisvesten. Geld en middelen die ook gebruikt kunnen worden voor andere dieren.”

Vreemde eend

“Hoewel bezoekers geen of weinig vraagtekens lijken te zetten bij de aanwezigheid van olifanten en nijlpaarden in dierentuinen, doen ze dit wel bij ijsberen. Ik ben nog geen plek tegengekomen waar een ijsbeer in gevangenschap op zijn plaats leek, het is altijd een vreemde eend in de bijt. De combinatie van een door een door de mens vervaardigde leefomgeving en de ijsbeer doet vreemd aan. Ik snap dat het lastig is, zo niet onmogelijk, om een echte ijsberg te creëren in het verblijf, maar waarom zou je er een namaken? De beren zijn in veelal in gevangenschap opgegroeid en kennen geen echte ijsberg. Ze zijn nooit een zeeleeuw in het wild tegengekomen. Dat roept de vraag op: Wie maken er echt gebruik van deze elementen in de verblijven? Zijn de verblijven een thuis voor de beren of zijn ze een bühne, waarop de dieren acteren?”

Ambassadeur

“IJsberen trekken bezoekers, dat is een belangrijke reden waarom de ijsberen worden gehouden. Een ander argument zou kunnen zijn dat de soort dankzij de dierentuin in stand wordt gehouden. Bovendien zou de ijsbeer in gevangenschap ambassadeur kunnen zijn voor zijn wilde soortgenoot. Dat zou kunnen helpen bij het beschermen van de diersoort en zijn leefgebied.” Vooral de eerste reden gaat volgens Sheng echter niet op. “Er bestaan bij mijn weten geen fokprogramma’s voor ijsberen met als doel om ze uit te zetten in het wild. Het zou moreel ook niet juist zijn om dat te doen. Stel je voor: we gaan ijsberen fokken en uitzetten terwijl hun leefgebied verdwijnt. Dan zouden de dieren alsnog doodgaan.”

Natuurlijk gedrag

Wat betreft het ambassadeurschap heeft Sheng ook z’n twijfels. “De beren in de dierentuin vertonen weinig natuurlijk gedrag. Voor veel mensen lijken de beren eerder verdrietig. Ze vertonen allemaal stereotypegedrag zoals het ‘ijsberen’, waarbij de dieren lange tijd achtereen heen en weer lopen, zonder specifiek doel. Het gaat te ver om te zeggen dat dit gedrag een indicatie is van slechte leefomstandigheden – het gedrag kan zijn aangeleerd tijdens een eerdere fase in het leven. Maar natuurlijk is het niet.”

Stereotypegedrag

Het stereotypegedrag heeft Sheng vastgelegd in een filmpje. “Bij elk verblijf heb ik tevens het gedrag van de beren gefilmd. Om stereotypegedrag vast te leggen hoefde ik geen moeite te doen, of op zoek te gaan. Veel beren vertonen dit stereotypegedrag, al verschilt de mate waarin ze dit doen. Het filmpje lijkt gelooped, maar dat was niet nodig: sommige beren vertonen dit gedrag doorlopend.”

IJsbeer Pizza

Tijdens zijn reizen heeft Sheng genoeg voorbeelden gezien van plekken waar de dieren slecht worden gehouden. In China bijvoorbeeld, waar ijsbeer Pizza in een winkelcentrum woont. “Deze beer is zelfs te vinden op internet als ‘s werelds verdrietigste ijsbeer. Ik heb Pizza zelf niet gezien, op het moment van mijn bezoek was hij elders. Wel heb ik het briefje vastgelegd dat op zijn verblijf hangt: dat verbiedt professionele fotografen om foto’s te maken van de beer. De leefomstandigheden van Pizza zijn niet eens de slechtste die ik ben tegengekomen. Op een andere plek in China trof ik een verblijf dat te klein was voor de beer om zich te kunnen keren. De beer kon een aantal passen vooruit lopen en liep dan weer hetzelfde aantal passen achteruit. De beer leek vanwege het repeterende gedrag meer op een robot dan op een echt dier. Dat was ook precies wat ik een vader tegen zijn zoon hoorde zeggen. ‘Wat een krenterige dierentuin, ze hebben geen echte ijsbeer, maar een robot!’

Dialoog

Met het project wil Sheng de dialoog op gang helpen, mensen aanzetten om na te denken over de manier waarop we dieren houden. “Fotografie en kunst werkt op een andere manier dan bijvoorbeeld dierenrechtenactivisme. Met mijn werk kan ik wellicht een andere, grotere doelgroep bereiken. Wanneer ik bij exposities over mijn werk vertel, krijg ik regelmatig kritische reacties en vragen. Dat is juist goed, want zo brengen we de discussie op gang.”

Fotoboek

Hij werkt momenteel aan een fotoboek van het project. “Bij exposities merkte ik dat mijn foto’s mijn boodschap voor kinderen niet duidelijk genoeg overbrengen. Daarom wil ik een kindvriendelijk fotoboek maken, waarbij ik naast ijsberen in hun door mensen vervaardigde leefomgevingen de natuurlijke leefomgeving laat zien. Daarvoor heb ik echter foto’s nodig van deze leefomgeving. Dat betekent een reis naar de Noordpool. Ik mag in oktober als ‘artist in residence’ mee met een schip dat naar de Noordpool vaart. Nu alleen de middelen nog om deze reis mogelijk te maken.”

Fotofestival Naarden

White Bear is nu te zien tijdens het FORMAT Photo Festival in Derby, Engeland. Ook maakt de expositie onderdeel uit van het Naarden Fotofestival, van 20 mei tot en met 18 juni. Meer informatie: www.shengwenlo.com.