Amersfoort aan Zee – Als de zeespiegel stijgt

Lange tijd leek klimaatverandering voor Nederlanders iets op afstand. Mislukte oogsten, verdroging en overstromingen vonden plaats in verre landen. Daar konden we op afstand naar kijken, veilig op de bank tijdens het journaal. Discussies over klimaatverandering – van het nemen van maatregelen tot het glashard ontkennen van het probleem – namen toe gedurende de jaren. De overstromingen in Limburg van 2021 waren een wake-up call: ook in Nederland ervaren we de gevolgen van het veranderende klimaat. Hoe gaan we ermee om? En wat staat ons te wachten? 

Amersfoort is een stad die net boven de zeespiegel ligt. Bij doorbraak van de dijken, zo is al gespeculeerd, zou onze stad veranderen in Amersfoort aan Zee. Dat toekomstbeeld is – als zwartgallig grapje – al opgenomen op naamborden bij de stadsgrenzen. 

“De kans dat Amersfoort aan zee komt te liggen, is te verwaarlozen. Dat is echt een onzinverhaal…” zei expert kustbescherming Robbert Misdorp in een interview in Trouw van 2012. Een hoopvol beeld toen, een naïef beeld anno nu? Tijd voor onderzoek; de expositie Amersfoort aan Zee – Als de zeespiegel stijgt geeft een tussenstand, met een multidisciplinaire mix van kunst en een wervelend randprogramma. Kunst en verhalen vormen toegankelijke manieren om pijnlijke vragen te stellen, en om inzichten en aanknopingspunten te bieden bij een onderwerp dat ons allemaal aangaat.

Een verhaal met vier thema’s

De expositie is opgebouwd rond vier thema’s die elk een deel van het verhaal vertellen.

1. Denkend aan Holland …………….

Het Nederlandse landschap met haar weiden, wateren en wolkenvelden is een dankbaar onderwerp voor kunstenaars, zowel vroeger als nu. Maar achter de idylle schuilt een constant gevaar dat Nederland door de eeuwen heen heeft belaagd: overstromingen als natuurlijk maar destructief gevolg van het leven onder zeeniveau. De expositie toont werk van kunstenaars die watersnoodrampen door de eeuwen heen hebben verbeeld; historische werken van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE),  foto’s uit Archief Eemlanden van Museum Spakenburg van de watersnoodramp in 1916, die Amersfoort en omgeving onder water zette, en hedendaags werk van kunstgalerie Special Arts.  

Met de installatie Welcome Below Sea Level van Monique de Vroomen word je verwelkomd in het volgende deel van de expositie, een verkenning van Nederland wanneer het water stijgt.

• Een nieuwe kustlijn?

In november 2022 verscheen het boek ‘De Nieuwe Kust’ van fotograaf en schrijver Michael Rhebergen waarin hij de lezer meeneemt op reis door Nederland, langs wat hij de nieuwe kustlijn van ons land noemt. Op sprekende wijze haalt hij een geromantiseerd beeld onderuit: Nederland dankt haar bestaan aan daadkrachtige ingrepen in het landschap en de omgang met water, en daarom zullen wij ons ook wel weer kloek door de klimaatproblematiek heen slaan wanneer dat probleem zich in de verre toekomst aandient. Michael stelt dat het idee van het maakbare landschap en de oplosbaarheid van de klimaatproblematiek nog niet zo gemakkelijk ligt. Hij is op pad gegaan om te onderzoeken wat ons te wachten staat. Het resultaat, ‘De Nieuwe Kust’, bestaat uit prachtige anekdotes, foto’s en kaarten, die het hart van de expositie vormen. De bezoeker loopt als het ware langs de nieuwe kustlijn van Nederland en onderzoekt voor zichzelf wat klimaatverandering betekent voor ons leefgebied. 
Te zien is hoe het water zou oprukken, vanaf de zee door de provincie Utrecht en langs de stad Amersfoort en waar het water zou eindigen, bij de grens met de IJsselvallei in Gelderland en Overijssel. Michael exposeert ook werk tijdens de IJsselbiënnale die gelijktijdig plaatsvindt.

• Een rode draad in een blauwe wereld 

Zeven kunstenaars geven hun perspectief op bewustwording over klimaatverandering. Met fotografie, film en beeldende kunst zetten ze aan het denken, ieder op een heel eigen – en onderling zeer uiteenlopende manier. Kunnen wij een rode draad ontwaren?

Fotografe Cynthia Boll toont in haar serie ‘Sinking Cities’ beelden van Djakarta en van Venetië. Deze laatsten worden in deze expositie voor het eerst getoond: het effect van de daling van de zeebodem is verpletterend. 

De Indiase fotograaf en filmer Arko Datto laat ons in pakkende filmbeelden zien hoe de effecten van de stijging van de zeespiegel in India en Bangladesh al veel meer zichtbaar zijn dan in het westen. Arko had recent een indrukwekkende solo-expositie in het Fotomuseum Den Haag. Een kleine selectie is te zien in de expositie. 

Fotografe Sabrina Charehbili exposeert haar recente afstudeerwerk van de Fotoacademie: ‘El último islote’. Het enorme probleem van de vervuiling van de zee wordt door haar op een bijzondere manier verbeeld. 

Tristan Visser, Tessa Lankester en Peter Evers gebruiken soundscapes en filmbeelden om hun gevoelens over de klimaatproblematiek uit te drukken. 

Beeldend kunstenaar Anna Skubisz tot slot maakte de beeldengroep ‘Oh, Mother Where Are Thou…?’ over haar gevoel ver verwijderd te zijn geraakt van de natuur. Wat betekent het voor de mens om de connectie met de natuur goed te houden, hoe krijgt ze dat zelf weer voor elkaar? In is een soundscape verwerkt van kloppende harten. De bezoeker loopt tussen de beelden door en er ontstaat een persoonlijke connectie tussen bezoeker en beeld.

• Who is afraid of …… blue?

Zeker jongeren vragen aandacht voor klimaatverandering en de gevolgen (denk aan Extinction Rebellion). Jongeren benadrukken de urgentie, roepen ons op om onze blik niet meer af te wenden.

De expositie eindigt dan ook met een “spetterende” finale van twee jonge kunstenaars, Sietse van der Molen (videograaf) en Teodóra Róka (beeldend kunstenaar en curator). Zij maakten samen een kunstwerk en bijbehorende film genaamd ‘BLUE’. Een stream-of-consciousness waarin geluid, vorm en herinneringen samenkomen in verf op canvas. De film toont het proces achter het kunstwerk. 

Met een actueel thema als klimaatverandering is het vanzelfsprekend dat bezoekers tot slot hun reflecties kunnen delen. Daarvoor is er een reflectieruimte met een gedachtengolf-muur, waar mensen dat wat ze gezien hebben even kunnen laten bezinken en hun eigen gedachtengolven kunnen opschrijven en achterlaten.

Rond de expositie wordt een uitgebreid nevenprogramma georganiseerd. Details op de website: 033fotostad | centrum voor fotografie en beeldcultuur

20 juli – 27 augustus in het Rietveldpaviljoen in Amersfoort