Afrikaanse fotografie in Wereldmuseum

Tijdens Museumnacht010 op 2 maart 2024 opent Wereldmuseum Rotterdam A World in Common. Een tentoonstelling met Afrikaanse fotografie, die is samengesteld door Tate Modern, Londen in samenwerking met Wereldmuseum Rotterdam. 

Afrikaanse fotografie

A World in Common verkent het dynamische landschap van fotografie op het Afrikaanse continent van vandaag. 22 kunstenaars van verschillende generaties en uit verschillende regio’s komen samen. Zij onderzoeken hoe fotografie en film hen in staat stelt de erfenis van het verleden te onderzoeken en zich een gezamenlijke toekomst vol mogelijkheden voor te stellen. 

Curator Osei Bonsu

A World in Common is samengesteld door Osei Bonsu, Brits-Ghanese curator International Art bij Tate Modern en schrijver. Bij Tate Modern is hij verantwoordelijk voor de ontwikkeling van de museumcollectie en het verbreden van de vertegenwoordiging van kunstenaars uit Afrika en de Afrikaanse diaspora. Voor A World in Common baseerde Bonsu zich op de theorieën van de Kameroense filosoof Achille Mbembe en nodigt bezoekers uit om zich ‘een gemeenschappelijke wereld’ voor te stellen. In de tentoonstelling laten vooraanstaande kunstenaars aan de hand van meer dan 100 werken zien hoe fotografie alternatieve visies kan geven op de vele geschiedenissen, culturen en identiteiten van Afrika. Ze dagen de nationale, politieke en culturele grenzen uit en verkennen verschillende perspectieven vanuit de rijke en diverse geschiedenis van Afrika. Hun werk helpt ons om vanuit en met Afrika te denken, om zo onze manier van denken over de wereldgeschiedenis opnieuw vorm te geven.

Sinds de uitvinding van de fotografie in de 19e eeuw is Afrika grotendeels gedefinieerd door westerse voorstellingen van Afrikaanse culturen en tradities. Tijdens de koloniale periode werd fotografie ingezet als middel om Afrikaanse samenlevingen te bekijken door een eurocentrische lens. De kunstenaars in de tentoonstelling gaan in op het verleden van fotografie en omarmen het potentieel ervan, om nieuwe betekenis te geven aan het heden en vorm te geven aan de toekomst. 

Intieme scènes en buitenaardse landschappen

De tentoonstelling laat zien hoe fotografie een hedendaags perspectief biedt op cultureel erfgoed, spiritualiteit, verstedelijking en klimaatverandering. Vorstelijke portretten van koningen en koninginnen gaan samen met intieme scènes uit het gezinsleven en grimmige documentaire beelden van postindustriële ruïnes. Familiefotoalbums en stijlvol gecomponeerde studioportretten weerspiegelen het gedeelde gevoel van gemeenschap en saamhorigheid dat Afrika en zijn wereldwijde diaspora met elkaar verbindt. Terwijl scènes van vervuilde landschappen ingaan op de groeiende impact van consumptie op de klimaatsituatie. De tentoonstelling leidt kijkers langs vele landschappen, grenzen en tijdzones en laat zien hoe fotografie het verleden en de toekomst op krachtige en onverwachte manieren naast elkaar laat bestaan.

Identiteit en traditie

In de prekoloniale periode speelden oude Afrikaanse dynastieën een belangrijke rol bij het vormen van spirituele en culturele identiteit. Kunstenaar Kudzanai Chiurai verweeft historische verhalen met ingebeelde scènes uit het vorstelijke verleden. Hij onderzoekt geschiedenissen van antikoloniaal verzet en politieke opstand. Khadija Saye, Rotimi Fani-Kayode en Maïmouna Guerresi gebruiken overgangsrituelen en herdenkingsplechtigheden voor het verbeelden van portalen tussen de levenden en hun voorouders. Edson Chagas en Zina Saro-Wiwa maken fotografie een krachtig medium voor het activeren van het cultureel geheugen en de collectieve identiteit.

Familieportretten

De fotostudiocultuur in Afrika ontwikkelden zich vooral vroeg (vanaf de jaren 1840) in de West-Afrikaanse havensteden. Door rondtrekkende fotografen van Afrikaanse en Europese afkomst, verspreidden ze naar de hoofdsteden in het binnenland. Dit legde de basis voor een explosieve groei in het midden van de twintigste eeuw, toen veel Afrikaanse landen onafhankelijk werden. Deze eerste generatie fotografen, zoals de nu wereldberoemde Malick Sidbé en Mama Casset, werden referentiekaders voor een nieuwe generatie kunstenaars die in A World in Common te zien zijn. Makers zoals Atong Atem, Sabelo Mlangeni en Kelani Abass breiden de geschiedenis van zelfexpressie en representatie verder uit in het maken van familieportretten waarin verwantschap en verbondenheid centraal staan. Abass was eerder te zien in de bekende fotografie tentoonstelling ‘New Photography’ van in het MoMa. Mlangeni won in 2022 de Columbia University II&I fellowship and artist residency en blijft visuele essays ontwikkelen over intimiteit en gemeenschapstradities.

Kijken naar de toekomst

De erfenis van kolonialisme inspireert kunstenaars om nieuwe werelden te creëren, ondanks de grimmige realiteit van globalisering en ongelijkheid. Dit wordt zichtbaar wanneer kunstenaars nadenken over de impact van klimaatverandering en verstedelijking op lokale gemeenschappen. Het werk van Kiripi Katembo, Fabrice Monteiro en Mário Macilau, documenteren de transformatie van stedelijke stadsgezichten en de gevolgen van overmatige consumptie voor het milieu. Monteiro was één van de 5 winnaars van de CAP Prize in 2021 en Macilau won in 2023 de James Barnor fotografieprijs. David Petros verkent thema’s als migratie en klimaatactivisme op een manier die de kijker in staat stelt om zich verbonden te voelen met de kunstenaar en alternatieve manieren van zijn te verkennen. Voor hun werk hebben deze kunstenaars internationale erkenning gekregen: Monteiro was in 2021 een van de vijf winnaars van de CAP Prize en Macilau won in 2023 de James Barnor Photography Prize. 

Alternatieve geschiedenis

Het Wereldmuseum is geïnteresseerd in de rol van kunst bij het stellen van vragen over de wereld. Het inspireert tot een open blik op de wereld en kan bijdragen aan wereldburgerschap. Kunstenaars gebruiken hun werk om hun ervaringen en observaties te begrijpen, te delen en te verbinden met grotere mondiale vraagstukken. Kunst kan de wereld beïnvloeden door schoonheid te benadrukken of maatschappelijke misstanden aan te kaarten. Het Wereldmuseum presenteert momenteel twee tentoonstellingen: In Schitterend Licht in Wereldmuseum Leiden, waar Afrikaanse hedendaagse kunst centraal staat, en A World In Common in Wereldmuseum Rotterdam, waar fotografie wordt belicht. Beide tentoonstellingen laten zien hoe kunstenaars uit Afrika en de diaspora inspiratie opdoen uit de geschiedenis en cultuur van het continent om wereldwijd belangrijke thema’s als racisme, restitutie, verstedelijking of migratie aan te kaarten. Door bij te dragen aan een dekoloniaal perspectief op Afrika, verbreden deze kunstenaars de lezing van het verleden, brengen ze hedendaagse kwesties aan het licht en dromen ze tegelijkertijd van een gedeelde toekomst vol mogelijkheden.