Op de knop drukken is geen kunst

Het maken van een fotoserie is vaak afhankelijk van een goede en doordachte voorbereiding. Dit geldt des te meer voor langdurige projecten waarbij je het vertrouwen van verschillende mensen en instellingen moet zien te krijgen. Dirk Jan Visser maakte een serie over armoede en hulpverlening in Nederland. “De voorbereiding heeft meer dan drie jaar in beslag genomen. Het fotograferen zelf is niet zo ingewikkeld.”

Door Jeroen Jazet

Elke serie vraagt een andere benadering tijdens het fotograferen. Maak je een actuele reportage over rellen op het Museumplein, dan is daar weinig aan voor te bereiden, en ook weinig regie over te voeren. Je weet niet wie de demonstranten zijn, alleen dat ze er zijn. En je hoeft daar geen mensen te kneden om ze op de foto te krijgen. Een politieperskaart, een leeuwenhart en een waterdichte camera zijn genoeg.

Hoe anders is dat bij een gevoelige reportage in een afkickcentrum, waar je een bepaald persoon langere tijd volgt. Daar loop je altijd op eieren om maar zoveel mogelijk de spreekwoordelijke vlieg op de muur te zijn. Het fotograferen is dan veel meer een sluitstuk van een lang proces. Het is de uitkomst van het voortraject van praten, praten en nog eens praten. Net zolang tot alle neuzen van de betrokkenen de goede kant op staan.

Intenties
Neem een willekeurig project dat in een ziekenhuis plaatsvindt. Idealiter is iedereen op de werkvloer vooraf op de hoogte van de plannen, intenties en de werkwijze van jou als fotograaf. Daarom is het goed iedereen te briefen die maar enigszins te maken heeft met je project. Leg je ideeën helder uit, laat voorbeeldwerk zien en kweek hiermee begrip bij deze mensen. Omdat ze daarna weten wat het doel is, zullen ze tijdens de productie niet raar opkijken van jouw aanwezigheid als fotograaf, ook niet als je jezelf in rare hoeken vouwt om de betere platen te kunnen schieten. Je bent geaccepteerd, onderdeel van de groep en breekt dus niet in, wat een onvoorbereide fotograaf wel doet.

Tegenspoed
Dirk Jan Visser is documentaire fotograaf en vooral geïnteresseerd in sociale en ecologische vraagstukken. Samen met andere creatieve geesten werkt hij aan langlopende series. Momenteel loopt zijn tentoonstelling ‘Tegenspoed, verhalen over armoede’ in het gevangenismuseum in Veenhuizen. “Armoede is niet alleen een gebrek aan geld”, legt hij uit. “De portretten van de mensen in deze tentoonstelling laten zien wat armoede ook is: niet kunnen kiezen, niet mee kunnen doen in de samenleving, niet gezond en duurzaam kunnen eten, maar vooral steeds minder grip op je leven hebben.” De tentoonstelling laat zien hoe hun omstandigheden zich verhouden tot het systeemdenken van de organisaties die hen helpen.

Gericht werken
Voor Visser is het daadwerkelijk fotograferen het laatste onderdeel van dit project geweest. “Eigenlijk heb ik dat in drie maanden gedaan, terwijl de voorbereiding meer dan drie jaar in beslag heeft genomen. Het fotograferen zelf is niet zo ingewikkeld. De meeste energie gaat zitten in het helder krijgen wat je precies wil gaan fotograferen. Ik geloof in gericht werken, niet van alles maken en na afloop kijken wat er overblijft. Ik bedenk eerst, en voer het daarna uit.”
De fase tussen bedenken en fotograferen is de meest intensieve volgens Visser. “Ik ben als fotograaf voornamelijk aan het praten met mensen, het fotograferen is bijzaak. De portretseries die ik voor mijn huidige project maakte over vier ervaringsdeskundigen in de schuldhulpverlening zijn een reflectie van de gesprekken die ik met ze gevoerd heb.” Visser tast in die gesprekken af welke foto’s hij wel en vooral niet kan maken. “Ik hoef niet per se alles fotograferen. Een van de personen in de serie zit bij de ‘Cocaine Anonymous’ groep. Dat klinkt als mooi om naartoe te gaan, maar ik vond dat niet gepast. Het is echt een anonieme groep, daar ga je niet ‘inbreken’ voor een paar goeie foto’s. In de tentoonstelling hebben we dit deel van het verhaal op een andere manier opgelost. Ik vind die keuze durven maken ook de mate van professionaliteit van een fotograaf weerspiegelen.”

Selfie
Sommige foto’s in de tentoonstelling zijn niet door Visser zelf geschoten. Bijvoorbeeld de selfies van een vrouw die krachtig en zelfverzekerd in de lens kijkt. Visser: “Het is bijna ondenkbaar dat dezelfde persoon dakloos onder de brug bij Arnhem leefde. Het gebruik van zo’n selfie in de tentoonstelling zegt inhoudelijk veel over iemand en reflecteert op een bepaalde manier ook de gesprekken die ik met haar had. Qua vorm zegt het veel over het medium, uiteindelijk is het niet zo belangrijk wie er op de knop drukt.”
Voor Visser is samenwerking met vakgenoten een essentieel onderdeel van een project. “Ik kies alle personen, zoals een vormgever en webdeveloper, zorgvuldig uit. En ik koester de mensen waarmee ik werk, het is voor mij de sleutel tot een succesvol project. Als iedereen hetzelfde doel voor ogen heeft wordt de serie altijd beter.”

De tentoonstelling ‘Tegenspoed, verhalen over armoede’ is t/m 3 april 2022 te zien in het Gevangenismuseum in Veenhuizen.

Mocht je de komende tijd meer willen weten over PROJECT, neem dan nu een abonnement op Pf Fotografie Magazine! Ga naar: www.pf.nl/aanbieding-2