Bertien Van Manen in Stedelijk Museum
Ongewoon eerbetoon aan de Nederlandse fotografe Bertien van Manen (Den Haag, 1942), een grootheid op het gebied van hedendaagse fotografie. Om het werk van Van Manen meer context, een accent, contrast of tegenwicht te geven, worden haar series in de tentoonstelling gecombineerd met het werk van fotografen als Nan Goldin, Boris Mikhailov en Rineke Dijkstra.
Hoewel haar werk al decennialang wordt verzameld door musea als het Stedelijk, het Museum of Modern Art in New York en het Metropolitan Museum Tokyo, is Beyond the Image: Bertien van Manen & Friends, wereldwijd het eerste grote overzicht van haar oeuvre. In de tentoonstelling wordt iedere serie van Van Manen, in nauwe samenspraak met de fotografe zelf, gecombineerd met het werk van een andere fotograaf, veertien in totaal, waaronder Nan Goldin, Boris Mikhailov en Rineke Dijkstra. Dit geeft het werk van Van Manen een contrapunt in de vorm van meer context, een accent, contrast of tegenwicht.
Van Manens werk komt voort uit de klassieke (sociale) fotoreportage in sober zwartwit, een tot in de jaren tachtig van de vorige eeuw belangrijk genre. Gaandeweg ontwikkelde zij een persoonlijke, lyrische vorm van kleurenfotografie waarin langdurige, zeer persoonlijke relaties met haar onderwerpen zichtbaar zijn. De rode draad van de tentoonstelling wordt gevormd door de verschillende series die Van Manen sinds de jaren zeventig realiseerde, van haar autobiografische werk en de eerste serie in Budapest in de jaren zeventig, de zwartwit series over gastarbeidersvrouwen en nonnen in de jaren tachtig, de vertellingen over Russen en Chinezen in veranderende samenlevingen in de jaren negentig, haar verwerking van familiefoto’s van anderen begin deze eeuw tot de gevoelige (natuur)beelden na de dood van haar man uit de jaren 2010.
OVER BERTIEN VAN MANEN
Bertien van Manen begon haar carrière in de modefotografie, maar werd door het fotoboek The Americans (1958) van Robert Frank geïnspireerd om de vrijheid te nemen eigen projecten te ontwikkelen vanuit een losse, informele benadering. Ze reisde lang en veelvuldig naar de Appalachen in de VS, de voormalige Sovjet Unie en China. In de collectie van het Stedelijk Museum bevinden zich ruim tachtig foto’s uit verschillende projecten, waaronder de genereuze schenking die Van Manen in 2013 deed uit haar series Let’s Sit Down Before We Go, Give Me Your Image en Vrouwen te Gast.
COMBINATIE MET ANDERE FOTOGRAFEN
De opbouw van de tentoonstelling is niet chronologisch maar visueel en thematisch. In totaal worden 11 series van Bertien van Manen getoond. Voor de combinatie met de andere fotografen geldt dat zij, net als Van Manen, langere tijd en vaak herhaaldelijk naar hun onderwerp terugkeren en dat het veelal onderwerpen zijn uit hun directe omgeving. Een voorbeeld van een combinatie is de serie Honderd Zomers, Honderd Winters, het werk dat Van Manen in de USSR maakte in de vroege jaren negentig, met als contrapunt een werk van de Oekraïense fotograaf Boris Mikhailov uit zijn serie Case History. Waar Van Manens werk empathisch en warm is toont dat van Mikhailov in geënsceneerde beelden de schrijnende werkelijkheid van de onderkant van de Sovjetsamenleving.
De andere fotografen die in relatie tot het werk van Bertien van Manen getoond worden zijn Chris Killip (Douglas, Isle of Man, 1946), die de gevolgen van de ontwrichtende de-industrialisatie vastlegde in Engeland tussen 1973 en 1985; Jitka Hanzlova (Náchod, Tsjechië, 1958), die vol liefde en nostalgie kijkt naar het dorp dat zij verliet; Josef Koudelka (Boskovice, Tsjechië, 1938), die Roma-gemeenschappen in Europa documenteerde; de eerder genoemde Robert Frank (Zürich, 1924, NY 2019); Nan Goldin (Washington, 1953), met onder meer een warme, schaamteloze ode aan haar flamboyante kunstenaar-vriendin Cookie Mueller.