De kleine geschiedenis van de Fotografie

Onlangs kwam er een klein boekje over de geschiedenis van de fotografie uit. Ik dacht dat het een moderne versie of een nieuwe vertaling of een replica was van de beroemde Kleine Geschichte der Photographie van Walter Benjamin. Dat boek uit 1931 heeft nog steeds invloed omdat hij schreef over de bevrijding van het aura van het oude kunstwerk. Nee, dit boekje van Ian Haydn Smith is een nieuwe samenvatting van de geschiedenis van de fotografie. Het is een heel aardig boekje, maar je moet niet proberen er enige houvast aan of inzicht in de geschiedenis te ontlenen.

Ian Haydn Smith is een filmcriticus die zich duidelijk op glad ijs begeeft als hij over fotografie gaat schrijven. De Kleine Geschiedenis van de Fotografie staat weliswaar boordevol met informatie maar is gegoten in een chaotische rubricering en in een tamelijk willekeurige indeling van de verschillende hoofdstukken.

Eerst begint het boek met Stromingen. Op zich is dat wel en aardig idee, maar als Smith de stromingen benoemt gaat er iets merkwaardigs gebeuren. Hij schaart allerlei verschillende grootheden in de fotografie onder het kopje stromingen. Dat het Picturalisme een bekende stroming in de geschiedenis is weten we allemaal, maar sinds wanneer is kleur een stroming, en oorlog, en mode, en kunst, en zelfportret, en zelfs monochroom? Hier blijkt een omgevallen boekenkast het hoofd van Smith van informatie heeft voorzien. Hij onderscheidt maar liefs 34 ‘stromingen’ in de geschiedenis van de fotografie. Op zich getuigt deze indeling al van een volstrekte verwarring, erger nog wordt het wanneer de auteur het invult met voorbeelden.

Onder de stroming Monochroom noemt hij als belangrijke fotograaf Sebastião Salgado, naast Edward Weston en Nicephore Niepce, een nogal curieus rijtje. Bij de stroming straatfotografie meldt hij onder andere Jacob Riis als een van de belangrijke fotografen. Laat Riis nu wel eens op straat gefotografeerd hebben, maar hij is vooral beroemd geworden om zijn opnamen binnen in de woningen van de arme immigranten in New York. Er staat geschreven dat de straatfotografie onverwachts het leven vast legt op straat, maar Riis werkte nauw samen met de mensen die hij fotografeerde.

Gekker wordt het als Smith onder de stroming Zelfportret als voorbeeld een foto plaats van Lewis Hine. Lewis Hine! Hij was de fotograaf die naam heeft gemaakt in de geschiedenis van de fotografie door zijn foto’s van kinderarbeid. Smith plaatst een foto van een kind dat de krant op straat verkoopt, met een stuk schaduw van Hine zelf, en noemt het een ‘zelfportret’.

Waar hij ook de mist in gaat is de bespreking van de beroemde foto van Alfred Stieglitz, The Steerage (tussendek). Verschillende critici, onder andere Allan Sekula, hebben de foto van Stieglitz geanalyseerd als een vreemde poging om een quasi documentaire foto als kunst te brengen. Stieglitz wilde de foto ook als kunst zien, zoals hij in een essay  schreef. Hij had het vooral over de mooie lijnen en vormen die de foto had, en had minder oog voor de historische en sociale taferelen die de foto weergaf, de immigratie van Europeanen naar Amerika. Hij bleek zelfs een tegenstander van teveel immigratie van arme, ongeschoolde mensen. Welnu deze foto wordt door Smith als het grote voorbeeld gebracht onder de stroming Documentaire. Gek genoeg zegt Smith wel iets over de kritiek van Allan Sekula, maar zo weinig dat de lezer niet kan snappen waarom de foto daar gepubliceerd staat. Nog een voorbeeld. Onder de stroming van de Selfie wordt een foto geplaatst van Alec Soth, alsof hij beroemd is geworden als een selfie-fotograaf. Hij wordt genoemd naast Kim Kardashian (!). O ja, en Martin Parr staat ook nog in het rijtje.

Om het nog bonter te maken is er ook een afdeling met Thema’s. Ook hier vind je een onlogische en historisch niet relevante verzameling van onderwerpen – want het zijn helemaal geen thema’s – uiteenlopend van Beroemdheden, Iconografie (alsof je kunt beslissen als fotograaf om even een iconische foto te gaan maken, trouwens iconografie is de kunsthistorische methode om kunstwerken te beschrijven, waarbij de symbolische betekenis wordt geanalyseerd), Armoede, Het Beslissend Moment (‘ik ga morgen even een serie beslissende momenten fotograferen’). Onder het thema Digitale Fotografie staat als belangrijke fotograaf wederom Sebastião Salgado. Laat hij nu verteld hebben tijdens zijn expositie in Rotterdam dat hij nog steeds geen computer kan bedienen. Dan heb je de afdeling Techniek met Lange Sluitertijd, Kodachrome en Soft Focus. Bij Beweging staat de naam van Robert Capa!  (uiteraard heeft de foto van gevallen soldaat heeft last van bewegingsonscherpte).

Het beste gedeelte van het boek is de afdeling Werken waarin afzonderlijke beroemde foto’s worden besproken. Hierin staat een aantal bekende foto’s die geschiedenis hebben gemaakt, zoals de Paprika (no. 30) van Edward Westen, de vork van André Kertész, de foto van Walker Evans van het huis van de Burroughs, de Kus van Robert Doisneau, en de Parade van Robert Frank. Ook Rineke Dijkstra komt hierin voor met haar foto van een van de strandmeisjes. Als de schrijver zich had beperkt tot deze afdeling Werken dan was het minder pretentieus en daarmee ook veel minder chaotisch geworden.

De kleine geschiedenis van de Fotografie is een klein, aardig boekje, dat lekker wegleest, in de trein of aan het strand, maar een student in de fotografie die een echt goed overzicht van en vooral inzicht wil hebben in de geschiedenis van de fotografie kan beter een ander boek tot zich nemen. (Bijvoorbeeld The Genius of Photography, How Photography Has Changed Our Lives van Gerry Badger)