Vrijmetselarij: filosofische bowlingclub

Fotografe Juliane Herrmann is de afgelopen vijf jaar in de wereld van de Vrijmetselarij gedoken. Dit eeuwenoude broederschap is op veel plekken nog steeds een gesloten bolwerk. Voor buitenstaanders is daarom gissen wat er zich binnen deze gemeenschap afspeelt. Occultisme en sektarisme, deze zaken worden vaak in verband gebracht met de Vrijmetselarij. Klopt dit beeld echter wel? Herrmann heeft in verschillende landen onderzoek gedaan naar het verschijnsel. In plaats van zich te richten op de stereotypebeelden die bestaan over de broederschap, gaat ze op zoek naar de reden waarom mannen ook nu nog lid worden van de Vrijmetselarij.

Het geheime broederschap vindt zijn oorsprong in de laat middeleeuwse Steenhouwers. Tegenwoordig is Vrijmetselarij in verschillende vormen over de gehele wereld terug te vinden met een geschat ledenaantal van zo’n zes miljoen mensen. In de loop van de 21ste eeuw is de perceptie van dit ‘geheime genootschap’ veranderd naar een wereldwijd ‘genootschap met geheimen’.

Vooroordelen

“Voor dit project wist ik niets van de Vrijmetselarij”, aldus Herrmann. “Ik heb echter al jaren een fascinatie voor gesloten mannenbolwerken. In het verleden heb ik verschillende studentencorpsen gefotografeerd. Een van de studenten vertelde me over de Vrijmetselarij. Ik had destijds geen idee wat het broederschap inhield. Al snel kwam ik erachter dat behoorlijk wat vooroordelen bestaan over de Vrijmetselarij. Ik wilde uitzoeken of deze vooroordelen kloppen en wie deze mensen werkelijk zijn.”

Verschillen

Daarvoor reisde ze naar verschillende landen. “Ook al worden in de Vrijmetselarij grofweg overal ter wereld dezelfde principes gevolgd, toch zijn er verschillen. De Vrijmetselarij is altijd een afspiegeling van de maatschappij. Hoe meer macht de kerk of de staat hebben, hoe meer de broederschap verborgen is. Soms is deze dan zelfs verboden. Wanneer een land meer liberaal is, dan is de broederschap dat waarschijnlijk ook.”

Geen invloed

“Mijn eerste indrukken van de broederschap kreeg ik in Duitsland. Al snel verhuisde ik voor mijn studie aan het AKV st. Joost naar Breda. Daar heb ik contact gelegd met de Nederlandse tak. De Duitse en Nederlandse broederschap hebben vrijwel dezelfde gebruiken, maar toch zijn er verschillen. De Nederlandse Vrijmetselarij is een relatief kleine groep, met zo’n zesduizend leden. Een vrij bescheiden aantal in vergelijking met de totale bevolking. De Vrijmetselarij heeft daarom geen invloed op machtsstructuren of de politiek.”

Vertrouwen winnen

“In het begin was het niet makkelijk om het vertrouwen van de mensen te winnen. Het heeft best wat tijd gekost voor ik kon gaan fotograferen. Toen ik het vertrouwen van de eerste mensen kreeg, werd het makkelijker. Er ontstond een soort sneeuwbaleffect. Tijdens mijn studie hebben we een trip naar Brazilië gemaakt. Ook daar heb ik de vrijmetselaars opgezocht. Tot mijn verbazing stonden ze open voor mijn project. Wanneer de Duitse vrijmetselaars me vertrouwden, dan moest het wel goed zitten, zeiden ze.”

Bakermat

“Na mijn studie was het project voor mijn gevoel nog niet klaar. Ik wilde nog meer ontdekken en begrijpen waar het binnen de Vrijmetselarij om draait. Daarom besloot ik Engeland te bezoeken, de bakermat van de Vrijmetselarij. In Engeland is de broederschap vrij open en heeft men een realistisch beeld van wat de organisatie inhoudt. Het laatste land waar ik geweest ben, is Israël. Ik heb bewust voor dat land gekozen, omdat ik een ander beeld van de organisatie wilde laten zien. Voor dit interview gaat het een beetje te ver om alle verschillen tussen de landen aan te geven, maar in mijn boek heb ik hiervan een analyse gemaakt.”

Telefoonboek

“Het eerste contact met de Vrijmetselarij heb ik via email gemaakt. Het is helemaal niet zo moeilijk om met de organisatie in contact te komen. De meeste afdelingen hebben hun eigen website of staan in het telefoonboek. In Westerse landen bestaat in bijna elke grote stad wel een afdeling. Het is slecht een kwestie van de mensen te durven benaderen. Ze organiseren regelmatig open avonden, waar je kennis met ze kunt maken.”

Rituelen

Met het winnen van het vertrouwen van de mensen, wordt het makkelijker om te fotograferen. Alleen de ritualen mogen niet worden vastgelegd. “Binnen de Vrijmetselarij gebeuren dingen die niet bedoeld zijn voor de buitenwereld. Dit is niet zozeer omdat ze iets te verbergen hebben, maar omdat men de rituelen geheim wil houden voor potentiële leden. Dit om de ervaring van het ondergaan van het ritueel niet te beïnvloeden. Daarom mogen leden niet over de rituelen praten en mogen er geen beelden van worden gemaakt. Beschrijvingen van de rituelen kun je overigens gewoon online vinden. Tegenwoordig wordt daar niet meer zo geheimzinnig over gedaan. Het is meer het principe dat geldt.”

Discretie

“Discretie, het is van de principes van de Vrijmetselarij. De reden daarvan ligt in het verleden. Bij de oprichting van de Vrijmetselarij, meer dan driehonderd jaar geleden, was het concept revolutionair. Het was een plek van gelijkheid en vrijheid van meningsuiting. Het beschermen van deze waarden kon alleen door als gesloten gemeenschap te opereren. Dit leidde echter tot argwaan bij de machthebbers, hetzij kerk of staat. Rond die tijd ontstonden de eerste vooroordelen rond de vrijmetselaars. De organisatie heeft deze vooroordelen eigenlijk nooit helemaal weten weg te nemen. Dit heeft deels te maken met de mate van discretie. Pas in de laatste jaren is er de neiging tot wat meer openheid.”

Theatraal

“Met dit project ga ik de strijd aan met vooroordelen. Ik wil laten zien hoe ik de mensen heb ervaren: het zijn normale en vriendelijke mensen. In het algemeen geldt dat de Vrijmetselarij een theatraal voorkomen heeft. De kamers en uniformen van de leden doen denken aan een toneelstuk. Hierin moest ik een balans vinden: enerzijds de ‘normale’ mensen en anderzijds de theatrale setting. Dit zorgt af en toe voor een tegenstrijdig, soms ook humoristisch beeld. Het is precies zoals het er binnen de Vrijmetselarij aan toegaat. In mijn boek vind je zowel de stereotype beelden terug als foto’s van mensen zoals jij en ik. Aan het einde van het boek heeft iedereen zijn eigen visie van de Vrijmetselarij.”

Occultisme

“Natuurlijk geldt dat niet iedere broederschap hetzelfde is, sommige zijn open en andere blijven meer hangen in het occultisme. De meeste organisaties waren blij met me: iemand van buiten die de tijd nam om hen beter te leren kennen èn hen zichtbaar te maken voor de buitenwereld. Aan anderen zou ik de Vrijmetselarij omschrijven als filosofische bowlingclub, waarvan de leden zich inspannen om een beter mens te worden.”

Man Among Men (312 pagina’s, Engels, ISBN:9789462262454) kost €40,00 en is hier te bestellen. Meer informatie: www.julianeherrmann.com/