Hans Eijkelboom in Fotomuseum Den Haag
Gescheurde spijkerbroeken, chokers en nepleren jasjes. Loop door een willekeurige grote winkelstraat en je struikelt erover. Als ware kuddedieren volgen we naaldloos alle trends. Beeldend kunstenaar en fotograaf Hans Eijkelboom smult ervan. Al ruim een kwart eeuw doet hij onderzoek naar identiteit. Met zijn Fotonotities houdt hij ons én zichzelf een spiegel voor. Zijn wij uniek of simpelweg een product van de cultuur waarin wij leven? Je komt er dit najaar wellicht achter in het Fotomuseum Den Haag. De tentoonstelling Identiteiten 1970-2017 geeft een overzicht van Eijkelbooms vroege werk tot zijn meest hedendaagse straatfotografie.
Met onopvallende jas en een camera op zijn buik stapt Eijkelboom uit de metro en wandelt richting de Kalverstraat. De drukke straat met duizenden mensen is vandaag zijn jachtterrein. Met een scherp oog bestudeert hij de argeloze voorbijgangers. Waar speurt hij naar? Een repeterend patroon van kleding of gedrag. Dat kan variëren van jonge stelletjes die elkaar klungelig vasthouden tot vrouwen in schreeuwerige bloemetjesjurken en mannen in t-shirts met horizontale streepjes. Al ruim vijfentwintig jaar struint Eijkelboom door grote wereldsteden als Amsterdam, Parijs en Shanghai. En dat verveelt hem nog steeds niet. “Hoe langer ik ermee bezig ben, des te interessanter het wordt. Het is onontkoombaar om ermee door te gaan. Soms heb ik helemaal geen zin, maar zodra ik bijvoorbeeld op de Dam sta, slaat het helemaal om. Iedere confrontatie met de mensheid is nog steeds even heftig en bijzonder.”
Eijkelboom fotografeert zijn geliefde mensen zo neutraal en afstandelijk mogelijk: iedereen in het midden, ongeveer even groot en met een soortgelijke belichting. De camera is niet meer dan een middel om te registreren. “Ik ben van geen gelul, fotootje en klaar is kees. Als je meer wil, moet je maar gaan schilderen. Ik gebruik fotografie zoals het medium is bedoeld: puur registrerend. Dat vind ik het grootste wonder van het apparaat. Kijken is voor mij veel belangrijker dan het fotograferen. Ik kijk sowieso nooit door de zoeker. De camera hangt op mijn buik en de draadontspanner zit in mijn zak. De ontspanknop indrukken is een bijkomende zaak. Ik wil gefascineerd zijn door wat ik zie.”
Eenmaal terug in de fotostudio komt elk thema in een strak geometrisch kader met bijbehorende datum en tijd. Enige vorm van subjectiviteit sluit Eijkelboom zoveel mogelijk buiten. Zo creëert hij zijn Fotonotities; typologieën van mensen met soortgelijke uiterlijke kenmerken. Als kijker word je verleid om ongegeneerd aapjes te kijken en voel je je bijna schuldig dat je andere mensen begluurt. In eerste instantie lijkt iedereen op elkaar, maar als je langer kijkt, vallen juist de verschillen op. “Je ziet de verschijnselen, maar iedereen geeft er een eigen draai aan. Ze dragen het jasje net even anders of dragen er een sjaaltje bij.”
Op het eerste gezicht lijken de Fotonotities vooral satirisch bedoeld; als een humorvolle blik op ons kuddegedrag. Toch hebben de foto’s een veel diepere gelaagdheid en betekenis. “Ik ben in ’49 geboren en tijdens de wederopbouw leek het allemaal fantastisch. De wereld moest vooruit. Maar op een bepaald moment word je geconfronteerd met het feit dat vijftien jaar daarvoor mensen op industriële wijze werden uitgeroeid. Je komt erachter dat een samenleving opeens totaal kan veranderen. Dat doet je ontzettend twijfelen aan jezelf en ik denk dat dit voor veel mensen van mijn generatie geldt. Je vraagt je af hoe jouw eigen rol in de oorlog zou zijn geweest. Dat is mij mijn hele leven blijven achtervolgen en dat doet het nu nog steeds.”
Niet voor niets deed Eijkelboom in zijn vroege werk veelvuldig onderzoek naar zijn eigen identiteit. Voor het project De ideale man (1978) stuurde hij vrouwen een foto van zichzelf en liet hen aangeven hoe hun ideale man eruit zou zijn. Vervolgens liet Eijkelboom zich door een grimeur omtoveren tot deze persoon en ging met de vrouw in kwestie op de foto. “In de eerste jaren ben ik alleen maar met mezelf bezig geweest. Toch begon ik steeds meer te voelen, hoe graag ik het ook wilde ontkennen, dat ik een product ben van de cultuur en maatschappij waarin ik leef. Zo is het idee ontstaan voor de Fotonotities: ik wilde weleens op langere termijn zien waarvan ik het product ben. Iedereen voert dezelfde menselijke strijd: Wat is van mijzelf en wat is van de cultuur waarin ik leef?”
Expositie Identiteiten – Fotomuseum Den Haag
23-sep-2017 t/m 07-jan-2018
http://www.fotomuseumdenhaag.nl/tentoonstellingen/hans-eijkelboom
Wil je meer lezen bestel dan nummer 6 van Pf