Project over schaduw brengt Sassen in de spotlight
Viviane Sassen is met haar expositie Umbra in het Nederlands Fotomuseum in Rotterdam, te zien geweest van 8 maart tot 1 juni 2014, genomineerd voor de Deutsche Börse Prize, een van de belangrijkste fotoprijzen in Europa. ‘Haar sculpturale, abstracte, donker sensuele beelden zorgen voor een vervaging tussen genres, die haar werk karakteriseert en haar een leidende rol geeft in de hedendaagse kunstfotografie,’ aldus de jury. Een enorme eer om voorgedragen te worden voor een dergelijke prijs. Toch blijft Sassen nuchter onder de nominatie. Ze is niet echt bezig met de mening van anderen, ze vindt het vooral heerlijk om te fotograferen.
“Het is een enorme eer om genomineerd te worden voor deze prijs,” aldus Sassen. “Het is een van de bekendste fotografieprijzen ter wereld.” Ondanks de voordracht voelt de fotografe geen druk om te presteren. “Bij deze prijs wordt je genomineerd voor werk dat je al gemaakt hebt. Daar kan je niets meer aan veranderen.”
Ook (inter)nationaal is er volop waardering voor het werk van Sassen. Hoe gaat ze daar mee om? “De erkenning vind ik super, daar geniet ik van. Maar verder ben ik niet bezig met wat anderen van mijn werk vinden. Ik vind mijn werk, het fotograferen an sich, heerlijk. Ik ben in zoverre ambitieus dat ik mezelf wil ontwikkelen. Maar ik ben niet bezig met voor welk merk ik foto’s wil maken of waar ik mijn foto’s wil tentoonstellen. Misschien heeft het ook te maken met het feit dat ik niet tot een bepaalde scene behoor. Ik sta met één been in de modefotografie en met de andere in de kunst.”
Zichzelf ontwikkelen, dat doet Sassen door telkens op zoek te gaan naar nieuwe thema’s en nieuwe projecten, waarin ze afwisselt tussen autonoom en commercieel werk. Zo is tentoonstelling ‘In and Out of Fashion’ nog tot 18 januari in Londen te zien. Een expositie met foto’s uit zeventien jaar modefotografie. “Deze tentoonstelling was echt leuk om te doen. Maar daarna had ik het wel weer even gehad met mode. De foto’s waren explosies van energie, kleuren en vormen. Daarop volgde een bijna tegenovergesteld project in Suriname, Pikin Slee. Met voornamelijk zwart-wit foto’s, heel eenvoudig.”
Het autonome en commerciële werk vult elkaar mooi aan. “De modefotografie heeft een heel duidelijk ritme. Twee keer per jaar, in het voor- en najaar, zijn er shows waarbij de nieuwe collecties worden getoond. Daarna heb ik het druk. Vooral november is hectisch. Daarnaast ben ik bezig met autonoom werk en het voorbereiden van tentoonstellingen.”
“De combinatie van beide werelden vind ik heerlijk. Het zijn eigenlijk twee uitersten: de modefotografie is energiek, druk en ik werk met een groot team. Mijn autonome werk is veel meer een solitair proces. Mijn werk in opdracht helpt mijn autonome werk te financieren.”
Er zijn ook gelijkenissen tussen het autonome en commerciële werk. “Het zijn mijn ogen, mijn brein. Daarom zijn er overeenkomsten. Ik heb bepaalde ideeën, die gebruik ik over en weer.”
De bekendheid heeft zo zijn voordelen. “Inmiddels zijn opdrachtgevers bekend met mijn stijl, weten ze waar ik goed in ben. Ze weten dus wat ze in huis halen.” Sassen krijgt daarom vaak de vrije hand van opdrachtgevers. “Dankzij mijn ervaring weet ik nu wat er moet gebeuren om tot een goed resultaat te komen. Ik neem de leiding. Dat wil men ook graag, dat ik als fotograaf vertel hoe het moet. Dat heb ik wel moeten leren. Toen ik net begon was ik veel onzekerder, vroeg ik aan de klant wat ze wilden. In mijn geval heeft het opdoen van ervaring en het ouder worden, me een betere fotograaf gemaakt.”
Terug naar Umbra (Latijn voor schaduw). Het project kwam op een bijzondere manier tot stand. Het Nederlands Fotomuseum kon dankzij een sponsor Sassen opdracht geven om nieuw werk te maken voor een tentoonstelling. “De werken zijn in bruikleen van het museum. Ik kreeg carte blanche om te maken wat ik wilde. Ik wilde iets doen waar ik anders misschien niet aan toe zou komen. Maar het moest wel een link hebben met mijn werk. Zo kwam ik op het idee om iets te doen met schaduw. Schaduw speelt vanaf het begin al een rol in mijn foto’s. Daarom wilde ik dit nader onderzoeken.”
Tijdens dit onderzoek raakte Sassen vast. “Opeens zag ik overal schaduwen. Het werk dreigde daardoor te formeel en te simplistisch te worden. Ik besloot dat ik aan de slag moest met mijn persoonlijke schaduwen, om het werk meer diepte te geven.”
Het onderzoeken van haar eigen schaduwen begon met erover schrijven. Sassen werkte samen met schrijfster Maria Barnas. Barnas schreef elf gedichten over de schaduw voor de expositie. Sassen schreef Barnas over haar eigen schaduwen: uit het verleden, fantasieën, angst, verlangen, schaamte, rouw – over alles wat ze verbindt aan de schaduw. “Al deze menselijke aspecten hielpen me verder om de expositie vorm te geven.”
“Met mijn zoon en man ben ik vervolgens naar de Namibische woestijn gegaan. Daar heb ik met behulp van spiegels het meer abstracte werk van de tentoonstelling gemaakt.” Ook maakte ze foto’s in het Midden-Oosten. De tentoonstelling werd aangevuld met niet eerder uitgebracht werk uit haar archief.
Het resultaat was een tentoonstelling waarin de schaduw veelal een metafoor was voor de menselijke psyche. Angsten en verlangens, maar ook fantasie en illusie, moesten de bezoeker intrigeren en prikkelen. De ervaring van de bezoeker werd versterkt door het creëren van licht/donker contrasten in de ruimte, zoals Sassen ook in haar foto’s doet. Daarbij maakte ze gebruik van onder meer videoprojecties en spiegels.
“De schaduw interpreteerde ik vanuit verschillende uitgangspunten, zowel visueel als inhoudelijk. De tentoonstelling begon vrij donker, maar ik wilde ook laten zien dat de schaduw niet alleen gaat over het verborgene en het zwaarmoedige. De schaduw kan ook licht en kleurrijk zijn, zoals in de lichtinstallatie in een van de laatste zalen van de tentoonstelling. Wanneer je ervoor stond, zag je alleen je eigen schaduw in rood, groen, blauw, geel, magenta en cyaan.”
De tentoonstelling is inmiddels niet meer te zien in het Fotomuseum, wel blijft de collectie voor het museum behouden. 28 mei wordt bekend wie de Deutsche Börse Prize in ontvangst mag nemen. Naast Sassen zijn Nikolai Bakharev, Zanele Muholi en Mikhael Subotzky & Patrick Waterhouse genomineerd voor de prijs. De tentoonstelling van het werk van de vier genomineerden wordt gehouden in The Photographer’s Gallery in Londen, van 17 april tot 7 juni 2015.